[Text]
[Image of page 1]
Akarana, Te Tau,
Maehe 19, 1864.
ENEI korero na Raniera Te Ihooterangi no tana haerenga atu i Poneke nei a Akarana, roto o Waikato a Maungatautari atu.
Ko Te Tima I haere atu ai ahau, I Poneke, ko Pipi I te 11 o nga ra o Maehe, ka rere atu i Poneke nei, ka tu ki Pikitana, ko te ingoa Maori o tera kainga ko Waitohi. Ka kite ahau i tetahi rangatira kaumatua I taua kainga ko Ropoama te ignoa, ka mea mai, he aha te korero o Nuitireni, ka mea atu ahau, kei te mahi a Waikato raua ko te Tianara I to raua mahi, koia ano tena e korerotia mai na e nga Pakeha ka mate te Maori, ko ahau e haere nei na Te Hupiritene o Poneke, ahau I tono kia haere ki Akarana;, he kupu mai na Te Kawana ki a ia kia tonoa atu tetahi tangata o tenei pito o te Motu nei ki Akarana ki reira korerorero iho ai I te taima e whawhai mai nei raua ko Waikato. Ko ahau anake o Te Kotinga ki Poneke, haere atu ki Wairarapa, heoi ano I te ono o nga haora ka rere te Tima, tae atu ki Whakatu, ka noho I reira e toru nga ra, ka kite ahau I tetahi Rangatira Maori tai tamariki I reira ko Wi Te Puoho. Kahore he korero, heoi ano, he ui mai I te mahi o tenei Moutere, ka mea atu ahau koia ano tena e korerotia mai na e nga Pakeha, ko tenei e haere ana kia kite, heoi ano, ka rere ka tu ki Taranaki, ka haere atu ahau ki uta matou ko aku hoa Rangatira Pakeha, ka tae atu ahau ki te Tari, ara ko te Parete te tino tangata o reira, ka kite ahau I nga Rangatira Maori I te Tari ka mea mai he aha te korero o Runga, ka mea atu ahau kahore he korero, heoi ano, he matakitaki kau mai ki te mahi o Waikato, ou hoki o Taranaki nei, e mahi ake nei koutou heoi ano. Ka rere te Tima I te 17 o nga ra ka tu ki Onehunga haere tonu atu matou ko aku hoa Rangatira Pakeha ki Akarana I taua ra ano.
I te 18 o nga ra katahi ano ahau ka haere kia kite atu I a Kawana, I toku taenga atu ka nui tona tangi mai ki ahau, ka mea atu ahau na te Hupiritene o Poneke ahau I tono mai ka mea mai ia, e pai ana, me haere koe ki Waikato, kia hoki mai koe, ka korero ai taua ka mea atu ahau e pai ana, ka haere ahau I runga I tau reo, ki nga wahi katoa e pai ai koe, heoi ano ka whakaritea he hoa mohoku ko Te Harete. I te 19 o nga ra ka haere matau tokorua aku hoa Pakeha, Ko Te Harete, Ko Mete Oka, ko taua tangata te tino Upoko o te Runanga o tawahi ka haere nei matou tae atu ki Otahuhu, tae atu ki Papakura,
[Image of page 2]
tae atu ki Tauranga, ka kai matou I konei heoi ano ka haere tonu I te rori, he tangata kau e noho nei I te rori he hoia tae noa matou ki Mangatawhiri awa, ko te Pa ko te Koheroa ki runga ake, ko te timatanga tenei o te whawhai a Waikato, ka eke matau ki runga I te poti o te mera, ka haere tae atu ki Meremere, ka moe I konei, ki tonu. I te ata ka kawea matou e Te Kanara ki te matakitaki I te mahi a Waikato, ko te Pa hoki tenei e kawea mai ana te rongo, he Pa kaha mei noho tonu Waikato I Meremere kua mate ano ki reira, ko taua Pa hoki he mea keri haere noa I te whenua. I te 20 o nga ra ka haere atu matou i tenei kainga ka tae atu ki Rangiriri katahi ano te Pa pai te Pa tiketike hoki, nga parepare, he pa pai rawa koia ano I toru ai Whakaeketanga a Te Tianara I te 21 o nga ra ka whakaritea e Te Kanara o Rangiriri kia eke matou I runga I te poti o te Mera heoi ka eke matou ki te poti, ko enei Kanara ka nui to ratou pai ki te atawhai I ahau, haunga ia aku hoa, ko tenei kainga no Wi Te Wheoro, ka tahi ano ahau ka kite I te kanohi Maori, ka eke atu matou ki uta tangitangi atu ai, ko nga wahine anake me tahi hoki o nga tane. Ko te Wheoro to ratou Rangatira, he hoa ia no te Tianara, I reira etahi o nga herehere e noho ana e rua tekau heoi ka haere tonu matou tae atu ki Rahuipukeko I runga atu, ka eke matou ki runga I te Tima ka tae atu ki Taupiri. No te Ahiwera tenei kainga he Minita, I reira ka kite atu ahau I nga Tamariki Maori e tu mai ana I runga I te tahataha o te awa, ka puta toku aroha ki aua tamariki, otira ki Waikato katoa, e tu haere ana nga whare I uta, ka mahara ake ahau aue tena ra tohanga e te tangata e tohe ana ki te kino; I runga atu tokorima nga wahine, e tu mai ana i uta, ka mea mai Te Kapene he herehere era wahine, ka rere atu, ka tu ki Ngaruawahia, ka eke matou ki uta, ka haere tonu atu ki te whare I te Kanara o reira ki tonu I te hoia, heoi ka kawea matou e Te Kanara kia kite I te whare o Te King I te Tiki o Potatau, I te rakau o te Kara, heoi ano nga mea e tu ana I Ngaruawahia, ka mea atu ahau ki Te Kanara, hei aha enei I waiho ai e koe, ara e Te Tianara, ka mea mai ia hei tohu aroha kia Potatau mo runga i ana kupu pai me he mea hoki I ora ia ekore e hohoro he kino ki Waikato. E hoa ma ka puta toku aroha ki tenei kainga, ka ngaro nei nga tangata Maori, a he hoia anake e noho ana I nga kainga. I te 22 o nga ra ka haere matou ka tika ma roto I Waipa, ka tae atu ki Whatawhata, ki tonu I te hoia, I reira katahi ano ahau ka kite I a Wi Te Wheoro, ratou ko ana tangata e 50, I reira ka korero mai kia ahau, haere mai e hoa, kia kite tinana koe I te matenga o tenei wai o Waikato, koia tena e matakitaki haere mai na koe, ka ngaro te tangata, I mua e Karangatia ana ko Waikato I tenei rangi, ka ngaro tenei ingoa i nga mahi a tenei hunga a te Rangatira, ko tenei ka pai au ka tae mai koe, hei tauira pea Waikato ki te motu nei, ka mutu ka whakahokia e ahau tana korero, karanga mai E hoa, tenei au te haere nei te matakitaki haere nei ki to Iwi ka ngaro nei e taea hoki koa te aha e taua, te mahi a tenei hanga a te Rangatira e kawe ana kia pou katoa nga mahi, e ki ana taua te Maori kei a taua anake te kaha a ko o taua hoa e noho nei he puha noa iho, te whakamatauranga atu, na koia tenei ka mau I te Kaki, heoi ano ka moe I konei. I te 23 o nga ra ka haere matou tae atu ki te Rore ki tonu
[Image of page 3]
I te hoia tenei kainga, ka moe I konei. I te 24 o nga ra ka haere atu, tae atu ki Waiari he parekuratanga tenei ka haere atu ka tae atu ki Paterangi he Pa tenei no Waikato, he Pa pai te mahi he nui nga parepare ka haere atu ka tae atu ki Pikopiko he Pa ano tenei he Pa pai ano, ka rua enei Pa kahore I whawhai ki enei Pa I pau katoa te kaha o Waikato ki te mahi haere I te Pa, ka haere tonu tae atu ki te Awamutu ki tonu I te Hoia, ko Te Tianara Kere I reira, I te 25 o nga ra ka haere ahau kia kite I Rangiaohia he kainga noho koraha noa iho tenei erangi I whawhai ano ki reira he parekura ko nga tupapaku I tuakiko, I te Awamutu nei e takoto ana, I tae atu ano ahau kia kite I a ratou, ka nui te atawhai o nga Pakeha, mai pena pea ko nga tangata Maori tera ranei e pera me nga Pakeha te atawhai I reira ka rokohina e ahau a Te Kepa ma tokoono ratou, ka mutu mai I reira ara i Rangiaohia toku haere I tera awa I Waipa.
I te 26 o nga ra ka hoki mai matou moe noa mai ko Watawata, I te 27 o nga ra ka hoe mai matou ka tae mai ki Karakariki he kainga Maori tenei kei te 100 pea nga tangata o taua kainga ka u atu ki uta matou tangitangi atu ai ki a ratou. Ko Patene te ingoa o te Minita Maori I reira kahore nga tangata o tenei kainga I tapoko ki te whawhai e noho pai ana ratou e tiakina ana e Te Tianara I reira te Tamahine a Takerei e takoto ana a te Paea I tu ano taua wahine i Rangiriri e rangi e tata ana ki te mate. Heoi ka haere mai matou tae mai ki Ngaruawahia ka moe I konei. I te 29 o nga ra ka eke matou ma runga I te Tima i a Te Koheroa ka haere ma roto I Horotiu ki Maungatautari, tae atu ki Pukerimu i reira hoki a Te Tianara Kamerona ratou ko ana tangata e awhi ana I te Pa o Waikato I te Tikioteihingarangi, e whitu maero te roa atu I to Te Tianara, heoi ano ka noho matou I Pukerimu. I te 30 o nga ra ka whakaekea e te Hoia te Pa a nga Maori, kei ko atu I Kihikihi ko Orakau te ingoa e toru nga ra ka tahuri, I te 4 o nga ra ka here atu matou I Pukerimu ki te Awamutu kia kite i nga tupapaku rokohanga atu e matou e toru nga whare I putu ai, ko ngo mea tenei I tu akiko ko nga mea ano I mate I te parekuratanga I tanumia ano ki Orakau 120 heoi ka hoki mai matou I te 5 o nga ra I tenei ra ano katahi a te Tianara ratou ko ana tangata ka haere ki te whakaeke I taua Pa, te taenga atu, aue kua horo noa atu ia ki te Ngahere I pawera noa iho ki te matenga o tera Pa o Orakau, ko te horonga atu tenei o Waikato ki te Ngahere, a wehewehe tonu iho ratou. Ko Tamihana raua ko Matutaera kei Patetere, kei ko mai I Rotorua. Ko Hori Te Waru rauo ko Turimanu kei Hangatiki a Ngatiapakura. Ko Rewi raua ko Te Heuheu, kei te Waitu. Ko Ngatipaoa, ko Ngatimaru kei Waihou, ko Ngatiporou pea ka hoki atu ano ki tona kainga ano.
E Hoa ma kua tapu noa iho te mahi a Waikato, e hara I te Maunga rongo I tapu noa iho ai, na te mate tonu o te Maori.
E Hoa ma ka nui te aroho o Te Kawana ki Waikato ka mate nei, ko te kupu hoki a Waikato kia rere atu Te Kawana ki waho ki te
[Image of page 4]
moana te hoatu tanga a Te Kawana riro ke, ko nga tangata nana te kupu ki waho ki te moana.
Ki nga tangata o te Kotinga ki Poneke haere ki Wairarapa, tae atu ki Heretaunga haere Porirua, Waikanae, Otaki, Manawatu.
E Hoa ma tena ra koutou katoa tenei ahau kua hoki mai I Akarana. He kupu na Te Kawana ki te Hupiritene I Poneke kia tonoa atu tetahi tangata o tenei pito o te motu nei.
Ko ahau o te Kotinga ki Wairarapa, Ko Noa Te Rauhihi o te Kotinga ki Rangitikei, Ko te Kepa Te Rangihiwinui o te Kotinga ki Whanganui, ko Rio Te Repi o te Kotinga ki Waitotara.
To matou taenga atu, ka tonoa matou e Te Kawana ki Waikato, kia kite I te parautanga a Te Tianara Kamerona i te whenua I te tangata. No te mea ra kahore nga tangata Maori e whakapono ana, ki nga korero e kawea mai ana e nga Pakeka, e whakaponotia ana e te tangata ko nga korero tito, e haere mai ana I Waikato, ka mate te Pakeha, he mano ki te matenga, e toru Tima I tahuna ki te aki kua riro mai ano I te Maori Ngaruawahia, a Rangiriri, a Meremere, a kei te whakatata Waikato ki Akarana. Aue tenei tu korero whakapati, i nga tangata e noho pai ana kia haere atu ki reira muia ai e te rango.
E Hoa ma e oku wanaunga kia rongo mai koutou kahore he ingoa nui o tenei motu ko Waikato anake, kahore he karangatanga inaianei no te Maori ano Waikato no te mea ra tenei ka kite i te mate o Waikato, tangata, whenua.
E Hoa ma kia rongo mai koutou ko Waikato katoa puta noa, ko te Pokohiwi o te Tianara Kamarona, Ko Maungatautari ko tona Pane. Ko Waikato hei tauira pea ki te motu nei koia hoki tenei e hoa ma, e nga Rangatira katoa, kia pai te wkakahaere I nga Iwi kei pera me Waikato. Ko ta koutou mahi Kingi me pare ake ki o koutou tuara me titiro atu ki te putake kua hinga kei te whenua kua maroke ekore e tipu ake kua pou I te ahi.
E Hoa ma heoi ano te kupu kia pai te whakakaere I te Iwi kei taka ki te kino ko taku mohio kahore he putanga o te wkakahihi o te tangata Maori inainei heoi ano.
Naku na to koutou whanaunga aroha,
NA RANIERA TE IHOOTERANGI.
