KO TE TIMATANGA TENEI O NGA KORERO...
[Image of page 1]
KO TE TIMATANGA TENEI
O NGA KORERO
O TE TANGATA NEI
O
ROPITINI KURUHO.
No te 1632 o nga tau i whanau ai au,--I whanau au ki Ioka, he Pa nui, no Ingarangi,--he rangatira ano oku Matua,--engari he Iwi ke--na te kawenga mai a te taonga a te hokohoko, na reira taku matua tane i noho ai ki Ingarangi--no muri iho, no te mutunga o tana mahi hokohoko ka tini hoki nga moni, ka moe ia i te wahine, tona ingoa ko Ropitini, tapa tonutia iho ki au, koia taku ingoa a Ropitini Kuruho, ko to mua, ko te ingoa o taku matua wahine--ko to muri, i whai ki to te matua tane, koia a Kuruho,--te take o anei korero;
Tokorua tahi oku Tuakana--ko to mua--he Rangatira Hoia--i mate i te whawhaitanga ai ki nga Paniora--ko to muri iho i a ia, i ngaro noa iho, kaore au i rongo ki te wahi i haere ai ia--kei te mate ranei,--kei te ora ranei,--i whenei hoki me au,--kihai nei aku matua i rongo ki toku pewheatanga, ki toku oranga ranei, ki toku matenga ranei: --
[Image of page 2]
Tokorua ianei oku tuakana, ko au te tuatoru,--no te korenga kihai au i whakakona ki tetehi mahi tuturu maku, ka puta ke oku whakaro, mo te haere ranei, mo te noho ranei, otira, ko te kahanga i riro mo te haere ke atu ki nga whenua tawhiti; pono rawa iho, ko taku matua tane, ka koroheketia--mea rawa ake ia, kua oti au te whakako ki te kura, kua mohio noa iho au--i mea ai taku matua, kia waiho au hei Roia--hei kai whakahaere i nga tikanga o nga ture; --heoti, kihai hoki au i rongo --te mea i pai ai au, ko te moana, kia eke i runga i nga kaipuke--tohe noa, tohe noa aku matua me aku whanaunga kia noho marie i uta--me aha i te kawenga a te hiahia--ano e kawea ana e te ngakau, ki nga kino, ki nga he kua takoto mai i te aroaro moku;
Kotahi te tau i noho marie ai au--muri iho, he haeretanga noatanga atu noku ki tetehi o nga Wapu turanga kaipuke, rokohanga atu e au i reira, he hoahoa noku, e rere atu ana ki Ranana i runga i te kaipuke o te matua,--mea tonu ki au, kia haere hei hoa mona--me eke noa atu, kaua e whai utu ki te kaipuke; --heoti ano, eke tonu atu, kaore hoki au i pa atu ki aku matua, waiho noa iho, kia noho kuare ana: --no te tahi o nga ra o Hepetema 1651, ka eke au ki te kaipuke, ka rere atu ki Ranana--heoti ano, kihai hoki i takitaro, ka timata nga he moku; --kihai hoki i oroko whakaputa atu te kaipuke ki te moana nui ka timata te hau kino, ka tahi au ka kite i te ngaru o te moana, ka wehi au i konei--ka haere rua taku mate, ko te mate ruaki, ko te wehi, ko te mamae o te ngakau; ka mea au, ko te timatanga tenei o te riri o te Atua moku kihai nei i rongo ki te kupu a oku matua--nokonei hoki au ka mea, ki te pai o te Atua, kia tukua oratia au ki uta, heoti ano, ka mutu taku kino ki a ia, ka whenei au me te tamaiti
[Image of page 3]
i hoki rawakore nei ki te Matua, ka hoki ano ki te kainga o tona Matua.
Heoti, no roto anei whakaro pai no te mea e keri nei te hau e ngaru nei te moana, na te wehi pea--nokonei i penei ai; --no muri iho, no tetehi rangi ka iti haere te hau ka mahaki te moana--heoti, ahakoa, ka mohio tetehi wahi ki tenei hanga ki te hau, mau tonu ano te wehi o te ngakau--no te ahiahi, ka mutu rawa iho te kino, ka pai hoki te torengitanga o te ra, tirohia iho te moana pai tonu -- ka mea au i konei ki te pai o te moana, i te whitianga iho e te ra, ano, he karaihe e piwata ana;
Po iho, ka Po--e moe matou--ao ake--ka ora au, ka mutu hoki te ruaki, ka titiro au, ka miharo, ki te tukunga paitanga iho o te moana kino nei--ko aku kupu koa i mea ai au, kia hoki ano au ki taku Matua, e hua au e mau tonu--kihai hoki i takitaro, ka puta mai ko taku hoa, ko te tangata nana nei ahau i kahaki mai, ano ra hoki ko te whakapakanga mai o te ringa ki aku pokohiwi, karanga tonu mai ki au, E Hoa--i te wehi pea koe i te Puhi iti nei--ano ra hoki, ko au,--na wai i ki he puhi iti te hau nui nei--ka tahi tera ka ki mai, he hanga noa iho--na te kuare, na kona koe i ki ai he Ngaru nui--ta te tangata kiano i kite noa i te waitai--i te wai moana; --heoti tonu, ka tahi tera ka ki mai, kia whakamutua te wehi-- kia tahuri ki te inu Rama kia rere ke ai nga whakaro,-- heoti, tona tukunga iho, kotahi ano te po i inu ai--ka ngaro noa iho taku ripenetanga, ka kore noa iho aku whakaro mo te pai--he wahi ano ka puta ake ko nga whakaro pai--te pai koa hoki au, tahuri tonu ki te inu--kihai hoki i maha nga rangi, ko te hinengaro i ngawari nei i roto o te wehi o te kino, inaianei kua utongatia kua kore noa iho--ehua koa au, ko te mutunga tenei, ka mutu
[Image of page 4]
i konei nga raruraru moku; kaore hoki--te pono hoki te meatanga o oku whakaro i mea ai au kia ripeneta, ka puta ano te tikanga o te Atua, kia whakawehia au ki te wehi nui, kia kore ai e taea te pana, ahakoa kino rawa te ngakau, tena e ngawari noa iho: --
Heoti, no te ono o nga ra, ka tu to matou kaipuke, he turanga kaipuke ano--otira, he akau--na te kore hau--koia to matou kaipuke i tu ai--tu tonu matou i konei-- no te wha o nga ra ka puta ano te Awha,--ta te turanga pai, ko te kaha koa hoki o nga Haika, kaore matou i wehi-- heoti ano te mahi, he moe he takaro--ta te Heramana tana ritenga--heoti--no te waru o nga ra, ka kaha haere te hau--ka turaturakina nga rewa o to matou kaipuke-- kia pa iti ai te hau--no te awatea, ka kaha rawa te hau, ka tukuna ko te Haika kaha, ka whakahoroa ko nga mekameka: --
Muri tata iho, he awha nui noa atu--ka titiro au ki te wehi o nga pakeha,--ka whakarongo atu au ki to matou Rangatira e karanga atu ana ki te Atua, kia tahuri mai ki te whakaora--meake nei matou tahuri--i penei--e te Atua whakaorangia matou! ko te reo i iti--ko au ia-- kua he noa iho oku whakaro e takoto ana au i roto o taku moenga--nokonei ka puta te mamaetanga i roto o toku ngakau--ka wehi--ka hoki koa aku whakaro ki te wahi i mea ai au kia ripeneta, kihai nei i tika--heoti ano, ka kite au ki te wehi o to matou Rangatira, ka wehi hoki au, ka puta ki waho, ka titiro ki te Ngaru, ano he Maunga, whati tonu mai, ko runga ko to matou kaipuke--ka he noa iho matou, ka titiro atu, ko nga kaipuke e rua tahi e tapahi ana i nga rakau kia taka ki te wai--ko tetehi kaipuke hoki, kua whakangaromia kua totohu i te ngaru,
[Image of page 5]
ko etehi kua tere haere noa atu ki te moana nui--ko nga rakau kua hinga ki raro.
No te tu a--ahiahi, ka karanga atu to matou Mete ki te Rangatira o te kaipuke, kia whakaae mai ia ki te Rakau o te Ihu kia tapahia--kihai hoki i whakaae i te tuatahi, no te tohenga tonutanga atu o te Mete, o te Potene ka whakaro hoki ka totohu te kaipuke, ka tahi ano ka whakaae--no te hinganga ka hinga to te Ihu; ka ngaueue to waenga nui, ka tapahia ano hoki tera,--heoti ano--takoto kau ana ko te kaipuke anake.
Kihai hoki te hau i mutu i konei--keri tonu--me te titiro tonu o Nga Heremana--ka whakarongo atu hoki au e ki ana ratou ki te nui noa atu o tenei hau--kahore ano ratou i kite hau penei o mua iho: --ko to matou kaipuke, he kaipuke pai, ko te wehi, he wehi kei totohu i te taimaha, ki tonu hoki i te taonga--nokonei e wahi iti ana te ngaronga iho i te ngaru,--ko nga pakeha e karanga ana meake totohu-- ko au ia, kei te noho kuare kau noa iho--kihai hoki au i mohio ki te tikanga o te kaipuke ina totohu noa iho-- heoti, kaha tonu te hau me te moana, titiro rawa ake ahau ko te Rangatira ko etehi o nga pakeha o to matou kaipuke e koropiko ana, e inoi atu ana ki te Atua,--he mea hoki ka totohu to matou kaipuke; --no waenganui po, ka pa te karanga kua puke te wai o roto o te Horo--heoti ano, ka karangatia katoatia ki te mahi i te Papu--ka rongo ake au ki tenei karanga--ka hemo noa iho au--kahore oku ngoi hinga tonu atu au ki roto ki tetehi o nga Ruma; --ka kite koa nga pakeka i au ka haere mai ki te uruuru i au, kia whakatika ki te papu--rongo tonu au ki ta ratou tono mai--e papu ana matou, ka kite atu to matou Rangatira i nga kaipuke e rere mai ana e ahu ana ko waho ko te moana nui, kua mahue atu nga Haika kua whakahoroa
[Image of page 6]
noatia atu--te anga mai hoki koa kia matou, ka puhia ki te pu repo, kia kite mai ai ki to matou matenga,--heoti ano, i konei, ka hinga noa iho au--ka kite ko tetehi tangata ka rere mai ki te papu ki te oranga mona ake ano, ka pana ketia au, e hua kua mate rawa atu--roa rawa hoki, ka hoki ake ano te wairua, ka ora ake au.
Pupuhi tonu matou i nga Pu, kihai hoki i roa ka whakarewaina mai te poti o tetehi o nga kaipuke kia matou--roa rawa ka tu--a piri mai te poti ki to matou kaipuke, te tino piri mai hoki i te nui o te ngaru, whakarewaina atu ana te aho hei puritanga mai ma nga tangata o te Poti, no te maunga ki te aho, ka tahi ano to ratou poti ka nukehia mai kia piri ki te Kei o te kaipuke no konei matou ka heke iho ki te poti, e ora noa ana te tahuri i te ngaru.
Wahi-iti nei to matou ekenga atu ki te poti ka titiro matou ki to matou kaipuke ka totohu; ka tahi ano au ka mohio ki te tikanga o te kaipuke totohu noa iho--ehara i kiia ai, naku ano au i whakaheke iho ki te poti, ta te tangata kua he noa iho i te wehi ki to matou kaipuke ka totohu--engari, na nga pakeha au i hiki ki te poti, i ora ai au, mehemea ko au anake, tena e mate noa iho i te wehi i te raru noa iho.
E Warea ana o matou pakeha ki te kukume i te hoe, kia wawe te tae atu ki uta, no te hapaingatanga o to matou poti e te ngaru, ka kite atu matou i te tini o te tangata o uta kua noho mai ki tatahi, ki te whanga mai i to matou poti--Roa rawa, ka tata atu to matou poti ki uta --he kokorutanga, he wahi iti te whatianga o te ngaru-- ka eke to matou poti ki reira, i u ora atu ai matou nga tangata ki te tua whenua-- ka haere matou ki te Taone, ka
[Image of page 7]
atawhaitia e nga tangata o reira, ka homai he moni ma matou, hei o mo matou ki Ranana, ki o matou kainga.
Mehemea i ata whakaro ahau i konei, tika tonu atu au ki te whare o taku Matua--penei hoki, kua whai atu ia ki te kupu whakarite a to tatou Kai whakaora, "kua aroha mai ki tana tamaiti, kua patu i te kuao kau," inahoki, no te rongonga ki te tahuritanga o to matou kaipuke, ka hua, kua mate atu au ki te moana.
Heoti-- na te kino ano o te tuatahi i whakarerea atu ai oku matua, i kawea pohehetia ai toku ngakau ki te kimi taonga moku, i turi ai ki nga kupu a taku matua, na taua kino ra ano tenei kawenga ketanga, eke tonu atu au he kaipuke, e rere ana ko Aparika,--he mangumangu nei tona tangata.
I Ranana au, kaore ano i eke ki te kaipuke, ka tupono marire au ki te pakeha, he Rangatira kaipuke, kua tae ke ki te whenua ka rere nei au--nana, ka pai noa mai ki au, ka whakarongo koa ki te pai o aku korero, ka ki mai ki au kia eke tahi atu maua i runga i tana kaipuke, me eke noa atu kaua he utu hei hoahoa mona, ka ki mai, ki te hiahia oku ki te uta taonga hei hokohoko, me uta noa atu, ko wai i hua ai ekore ranei e minamina mai te tangata whenua ki nga taonga, ka nui he utu:
Rongo rawa au ki te kupu a te Kapene nei, waiho tonu hei hoa moku, utaina i konei aku taonga, otira, ehara i te tino taonga he mea takaro tamariki, E wha tekau o nga pauna takitahi i utua ai e au i Ranana, no te kawenga he whenua ke hoko ai, ka nui ake nga utu; --ko nga moni i hokona ai i te tuatahi, he moni homaitanga noatanga maku na oku whanaunga, ko etehi na taku matua wahine, i whai rawa ai au ki runga ki te kaipuke:
Heoti nei ano te wa i ranea ai te taonga ki au--he pai
[Image of page 8]
ianei he atawhai no taku hoa--he ako mai hoki i au ki te titiro i nga pukapuka whakatere kaipuke, ki te aha, ki te aha,--kotahi nei ano to matou rerenga, hoki rawa mai, kua mohio rawa ki te whakatere kaipuke, ki te hokohoko taonga, inahoki, hoki mai au, e Rima nga pauna taimaha o nga para koura, hokoa atu e au i te taenga ai ki Ranana riro mai ona utu, E Toru Rau pauna moni--heoti, nokonei, no te whiwhinga ki te taonga, ka haurangi haere aku whakaro, no muri hoki, ko te heanga i he ai au.
Heoti ano, ko te whiwhinga i whiwhi ai au i te taonga, ka waiho rawa au, hei kai kawe taonga ki tera whenua hoko ai--ka mate to matou Rangatira i konei, ka waiho ko tetahi o nga mete o mua hei Kapene, ka rere ano to matou kaipuke--akuanei, ko te heanga, i he rawa ai au, otira he rawa iho, ko etehi o aku moni kei te takoto ano,--inahoki, e £400, i riro i au, e £200 i waiho i te pouaru a to matou Rangatira takoto ai, ta te wahine tikanga pai -- heoti ano, e rere ana to matou kaipuke i waho moana nui, kei waenganui pu o te tuawhenua, o nga Motu Ririki--ka whaia matou e te kaipuke muru taonga, patu tangata; --heoti ano, ka kokirikiritia o matou ra, ka whanatu, ka tahuti--e hua ekore to matou kaipuke e hopukina--no te muri ahiahi, ka kite atu matou ka piri mai to ratou kaipuke, ka kokirikiritia o matou pu--12 nga pu o to matou--18 o tera--no te piringa ka tino piri mai, ka puhia e matou--e waru nga pu, kotahi ano to tangihanga--puhia mai hoki e tera, ko nga pu nunui, ko nga mea ririki, i tirohia atu e matou e 230 o te kai hapai pu ririki, ka mutu, ka anga atu ra te Ihu o to ratou kaipuke,--kahore hoki o matou i mate--kihai ano i roa, ka tahuri mai ano tera ki te riri--ka tu tonu atu hoki matou-- no te piringa, ka piri nga kaipuke ka whakaekeina mai e
[Image of page 9]
90 o nga tangata ki runga ki to matou,--ka timata ki te tapahi i te tuanui o te kaipuke, i nga Ropi--pupuhi noa matou--te kaha hoki, ka riro to matou kaipuke, ka riro herehere matou he whenua ke--mate iho i tenei kekeritanga, tokotoru o matou i mate rawa, tokowaru i tu kau kihai i mate.
No to matou rironga ka riro nei he Iwi ke, ka hua au tena au e mokaitia rawatia--nei ra i pai--ko taku nuinga anake i kawea ki uta rawa ki te whare o te Kawana --waiho iho ko au, hei mokai ma te Rangatira o te kaipuke nana nei matou i hopu ki te moana,--he pai noku, he iti, he kakama ki te mahi, nokonei taua Rangatira nei i pirangi ai ki au hei mokai mana--heoti, ka whakaro au ki au ka taurekarekatia nei no mua hoki he tangata whai taonga--ka tahi hoki ahau ka whakaaro ki nga kiianga ma a taku matua i te mea kiano ahau i riro mai ki te moana-- ka mea au, katahi ano nga kupu pono nana, inahoki, koia tenei, e noho mokai nei, kahore he whanaunga, kahore he aha--ka pourikerekere ahau i konei--Ehua, kahore he kino moku ki mua ake--kaore, ko te timatanga kautanga tenei o nga he moku,--meake ianei kitea ki te tu--a-- whakamutunga o enei korero.
Muringa iho ka arahina au ki te whare o taku Rangatira --i konei hoki ka mea taku whakaaro he mea pai kia haere tahi au i taku Rangatira ina rere te kaipuke--kowai i hua ai ekore ranei e tutaki ki tetehi Manuao Paniora--ka riro hoki ko ia i te herehere,--i penei ai taku whakaaro, kia whai ara tahutitanga moku--tatari noa kia ki mai, kaore noa iho--no te rerenga o te kaipuke, ka ki iho ki au, kia noho au i uta, hei kai mahi mo tana Kari, hei tahu kai, hei mokai noa iho,--no te hokinga mai hoki o te kaipuke, ka noho ko ia ki uta ko au ki runga ki te kaipuke
[Image of page 10]
hei kai rukauta; ka mea au, ehara i te raru, te raru moku.
Ka rua nga tau i noho ai au--ka puta whakarere toku whakaaro kia tahuti au--Rokohanga iho ko te kaipuke o taku Rangatira e manu noa ana, kaore ano i rere ki te moana, he kore moni hei hoko utanga--kakore nei koa he mahi mana, ka whanatu matou ki te hi Ika--tokorua maua nga kai hoe--ko ia ko te Rangatira te tokotoru--ka kite koa ki te mohio oku ki te hi, ka koa, ka ngare tonu i au ki te hi Ika.
Whenei hoki matou e ki ana, ka kapi te moana i te kohu --te kitea atu te tuawhenua e takoto tata mai nei ano, hoe, pohehe noa iho--kei te hua matou e anga atu ana te hoe ki uta--no te aonga o te ra, ka kite atu ki te tuawhenua e pouri mai ana--kei waho ke matou--heoti ano--ka hoe nei matou, wahiiti, ma te hau, ma te hemo kai matou e patu, e kore a uta e taea atu; nei ra taea whakauaua.
No to matou wahiititanga nei, ka noho tupato to matou Rangatira--ko te Poti nui koa o to matou kaipuke i riro herehere nei, waiho rawa hei waka hi mona--tonoa ana ko te Kamura kia hanga he papa mo runga, kia hanga hoki ko tetehi Ruma hei takotoranga mo ana kai--whakanoho rawa ki te Kapahu, kei riro kuare ki te moana nui i te kohu, i te aha ranei.
Putuputu tonu to matou hoenga ki te hi-- ka kite ki te mohio oku ki te hi, ngare tonu i au hei hoa mona--no etehi rangi hoki, whakaritea ana hei rangi hoehoe-- tokorua nga hoa, he Rangatira ano no reira--tomo tonu i te kai ma tana manuwhiri, ka tono mai ki au ki nga Pu, ki nga Paura, ki nga Hota kia utaina hei pupuhi manu.
Ao ake i te ata ka mahi au ka horoi i te poti kia pai, ka whakarite i nga Hera i nga nohoanga mo te manuwhiri; no muri iho hoki ha rongo taku Rangatira ekore ratou e
[Image of page 11]
tae mai i te raruraru o nga mahi, ka ki mai ki au haere koutou tokotoru e hoe, ko koe ko te Kaumatua, ko te tamaiti--e mau he Ika, ka hoe tonu mai ki uta, kia tunua hei kai ma taku manuwhiri mo te ahiahi.
Akuanei, ka whakaaro ahau ki te ara tahutitanga moku, ka kite nei au ki te kaipuke, hei kaipuke moku,--heoti ano, no te ngaronga atu o taku Rangatira, ka utaina to matou Poti--ehara i kiia ai ko te hi, he rere rawa atu, he kawhaki i au;
Akuanei ka nukarautia e au to maua kaumatua, ka titoa atu e au ki nga kai a to matou Rangatira he kai tapu-- ekore e tika kia kainga noatanga iho e matou--whakaae tonu mai tera, ae--haere tonu ki te uta mai i nga wai--e toru nga keke wai,--e warea ana taku hoa ki uta, tenei au te mahi nei--tangohia ake e au ko te kete Pounamu Rama a to matou Rangatira whakaturia atu ki roto i te poti ano kua takoto noa mai--tangohia ake hoki e au, ko 112 pauna taimaha o nga wakiha e hanga nei e te Ngaro, hapai atu ko nga Tarete, ko te Patiti, ko te Kani ko te Hama--i whakaaro ai au ki nga wakiha hei hanga Kanara mo matou--Muri iho ka nukarautia ano e au taku hoa, ka karangatia atu e au ko More te ingoa, ka kiia atu e au ki nga Pu a to matou Rangatira kua takato ki te Poti, ko nga Paura, ko nga Hota i kore,--engari kia haere ia ki te tiki hei pupuhi manu; whakaae tonu--i a ia koki nga paura e takoto ana,--haere ake kotahi te Hamanu Nui i nga paura, kotahi hoki te Hamanu i nga Hota, i nga Mata--homai rawa ki roto i te Poti--huihuia ko nga paura a to maua Rangatira, he mea ringiringi e au he pounamu ke, ata waiho ai e au, ka tomo to matou Poti hoe tonu, e hoe nei, e ki ana ko to te Hi--ko nga hai Rukautu o te wahapu mohio tonu mai ki to matou poti, kaore i patai mai kaore i aha--kotahi pea to matou maero i rere atu ai ka tukua
[Image of page 12]
te punga ka timata ki te hi; rokohanga iho he hau he-- mei i ahu whakararo mai te hau tena e tika to matou poti ki te rere tonu atu ki Peina--he ahakoa hau he me pewhea, i te mamae o te ngakau--heoti ano hoki te whakaaro ko te kawhaki tonu, kia riro, kei waiho tonu hei Mokai.
Roa noa iho to matou hinga, ka kore he Ika--(e mau ana ano ia ko au hei nukarau)--ka mau, waiho atu ai i te moana kaore i te hutia mai--ka titiro koa, ka kore he Ika, katahi au ka karanga atu kia More, "E Hoa, akuanei ka kore he Ika ma to taua Rangatira, engari. me hoe atu to tatou poti ki waho tau ai," e hua kei te pai oku whakaaro--whakaae tonu mai, ae--heoti ano, ko ia ki te hutihuti i nga Ra, ko au ki to matou Haramu, ka rere nei matou e toru pea nga maero, ka manu i konei, ano ko te hi--kihai hoki i roa, ka karanga atu au ki to maua hoa tamaiti ki te pupuri i te Haramu--ka titiro au ki a More e warea ketia ana nga kanohi, taku tino pekenga atu ko te hope o te tangata ra wiua ana e au ki te moana. --kihai hoki i roa ka puea ano ki runga ka kau mai ki te poti, ka tohe mai kia eke, kia waiho ai ko ia hei mokai moku, me haere noa atu maua he whenua ke--kaha tonu mai ki te kau--wahi iti ka piri mai ki te Poti --katahi ka pa atu taku karanga, e hoa, he mohio rawa koe ki te kauhoe--ko tenei koki, kahore ano koe i mate noa i au--engari me kau atu koe, aianei koe puhia ai e au ki te pu nei--heoti ano--ta te tangata mohio ki te kauhoe, kau haere ana ki uta.
I mea au i te tuatahi, ko te tamaiti e rumaki ki te wai, ko te kaumatua e waiho--he tupato noku kei kino mai ki au --heoti ano, ka tahi au ka karanga atu ki taku hoa tamaiti ko Huri te ingoa--"E Huri, ka pono tonu mai koe ki au, ka whakarangatiratia koe e au--ka kore koe e oati mai hei tamaiti pono moku, ka whiua hoki koe ki te moana"--heoti
[Image of page 13]
ano, ko te katanga i kata ai, me te whakaae mai ano ki taku kupu.
No te awatea, kahore ano a More i u atu ki uta, ka waiho whakararo te rere a to matou Poti kia tirohia mai ai e uta e rere atu ana ko mea; --no te ahiahi, ka ahu whakatonga ta maua rere atu--ka pa mai hohi he hau tika--porua e rere ana, ta taea he whenua ke, ka mahue noa mai ki muri a "Morako" te kainga o taku Rangatira.
Heoti ano, rere tonu, kaore hoki i u ki uta i te wehi, kei patua e nga Iwi mangumangu--e rima o maua rangi i rere ai ka tangi mai hoki te hau i te Ihu, ka u ki uta, he Awa itiiti nei te turanga, i tu ai to maua Poti,--kowhea ranei? kahore hoki i te mohiotia,--kahore au i hiahia kia kite tangata, he wai anake te mea i kimi ai au.
No te ahiahi, to maua poti i whakatapokoria ai ki taua awa nei--i mea ai au mo te po ka kau ki uta kia tirohia te ahua o te whenua-- no te hinapouri ka whakarongo atu maua ki ti tangi a te kararehe, e haruru ana, ka wehi taku hoa, ka ki mai ki au me waiho mo a te ata ka kau ai ki uta--ka whakaae atu au, me te ki tonu atu, kowai i hua ai, ka waiho kia awatea, ekore ranei e tupono atu he kararehe tangata, ka he ano hoki--ka ki mai tera, me whakawehi ki te pu: (i mohio itiiti a Huri ki te Reo pakeha, i te nohoanga ai i roto i a matou i nga mokai.) Ka whakainumia taku hoa ikonei ki nga Rama o roto o nga Pounamu a to maua Rangatira hei whakakaha mona. Rongo rawa au ki tana kianga mai kia moe marie maua i te poti--ehara i kiia ai he moe--i te wehi o te kararehe, ka kitea atu e noho mai ana i te one, e kaukau ana ki te moana--e aue ana.
Ka wehi taku hoa i konei--no te rongonga ka rongo atu ki te kararehe e kau mai ana ki to maua poti--e haruru mai ana--ka mea taku hoa a Huri, he Raeona, ka
[Image of page 14]
ki mai kia hutia to maua punga, kia rere ki te moana -- ka mea atu au, ko te Punga e waiho, me whakarewa i te mekameka ka tuku whakarere ai,--penei kau ano kua kite rawa atu maua i taua Tawhiti nei e kau mai ana, meake ka piri rawa ki to maua Poti,--ka wehi hoki au, puhia ana e au ki te Pu, te tino hokinga i hoki ai, anga tonu atu te kau ki uta.
Kotahi toku taenga mai ki tenei wahi i runga i te kaipuke, i mohio ai au he motu ririki kei te tu tata mai, ko nga "Keneri" te ingoa o nga motu, heoti, na te kore koata i te Ra, hei tirohanga kia tika atu ai te rere ki reira kihai hoki i taea te whai noa atu--no muri hori ka puta taku whakaaro kia waiho to maua poti i te tahataha rere haere ai kia taea atu nga Wapu hokohokonga o nga kaipuke o Ingarangi, me kore e tutaki pu, ka ora maua.
Ko te whenua e tirohia atu nei a au he whenua kino, he whenua pakeka, he whenua takoto noa, kaore i nohoia e nga tangata mangumangu he wehi kei tikina mai e nga Iwi ke, ka patu--heoti ano tona taonga, he kararehe kai tangata e mano tini--kaore i kite tangata atu, heoti ano te mea e rangona atu ana i te po ko te tangi a te kararehe, e haruru mai ana.
Heoti ano, ahu tonu ta mana rere whakatonga, ka iti haere koa o maua oranga, kai marire ana--ka mate i te kore wai inu, ka whakau atu to maua poti ki uta i whenei ai he whakaro oku kia tae atu ki te awa turanga kaipuke, ka rokohina atu, he kaipuke no Ingarangi, ka ora maua, ka kore, heoti, ka mate noa iho, me pewhea koa he oranga i te kore kaipuke, otira kua mohio au, ke awa turanga kaipuke a reira ina rere atu nga kaipuke ki Inia, ki nga whenua Paniora.
Tekau o maua rangi i rere noa iho ai maua, ka kite atu i te tangata o uta, e tu ana, e titiro mai ana ki a maua, he
[Image of page 15]
Iwi mangumangu, e tu kau ana, kaore kau noa iho he kakahu--ko au i minamina kia whakauria atu to maua poti na taku hoa na Huri i pupuri--katahi hoki to maua poti ka whakatata atu ki uta, kia whakamautria ki te korero,-- e rere ana to maua poti, e whai mai ana hoki ratou i uta --kahore he ringaringa i kite atu ai ahau, he rakau anake, me te Huata nei ano te ahua; ka ki mai taku hoa he kopere mo maua, ka waiho to maua poti kia manu, ka tohungia atu ki te kai, kia homai ai he kai, haere tonu ki te tiki kai--tokorua i haere kihai hoki i roa, ka hoki mai, ko nga Poaka maroke ko nga Kanga--ko nga kai ano o tona whenua, ka tirohia, e maua ki te ahua, he kai ranei he aha ranei--he aha koa--me pewhea koa ka taea atu ai--i te wehi kei patua, wehi atu ana ko maua, wehi mai ana ko ratou, heoti ka puta to ratou whakaaro, ko nga kai waiho iho ki tatahi, ko nga tangata haere ana he wahi ke tu mai ai, i taea atu ai--no te taeatanga atu, ka manu mai ano to maua poti, ka hoki mai ano ratou ki Tatahi.
Ka puta to maua whakama i te kore whakautu mo nga kai, kati ano he tungou noa atu, pono pu iho, ko te putanga whakareretanga mai o nga kararehe, e oma iho ana i te maunga,--ka mea matou he aha ranei he aha ranei, he riri ranei, he takaro ranei--heoti ano, ka whati te tangata whenua--te tane, te wahine--kotahi rawa te tangata kihai i tahuti ko te mea i te Huata--te tino omanga i oma iho ai, rumaki tonu ki te wai--penei hoki e takaro ana i te wai --muri iho, ka tu-a-tata te kaunga mai o tetehi ki te taha o to maua poti--ka karanga tonu iho au ki taku hoa kia Huri kia purua mai hoki te rua me te toru o a maua pu-- no te piringa ka piri mai, ka tahi ka puhia e au ko te Roro o te matenga, tu tonu atu--huri tonu ake te kopu, ka oke --muri iho ka anga atu te kau ki uta--kihai hoki i u ki uta, ka rokohanga e te tino matenga.
[Image of page 16]
I wehi nga tangata i te tuatahi, i te omanga iho o te Tawhiti Kuri nei,--no te rongonga hoki ki te tangi o taku pu, ka kite hoki i te mura o te ahi, heoti ano ko te tino wehinga i wehi ai, ka hinga noa iho ki te whenua: --no te kitenga ki ta matou tupapaku ka mate i te pu, ka ora te ngakau ka tohungia atu e au, kia haere iho ki te kimi: i kitea ai, na te wheronga o te tai i te toto, herea ana ki te Taura hoatu ana ma te tangata whenua, ara, ma nga Mangumangu e to ki uta--kahore hoki he kararehe hei rite te pai, te purepure o te huruhuru o te kiri o waho--heoti ano, ka koa te Iwi nei te Mangumangu ki taku Tahua ka mate ma ratou--ko te rua o nga kararehe ka wehi koa i te mura o taku pu, ka tahuti ki nga maunga--kihai hoki i roa ka timata te haehae a te mangumangu, kia waiho ko nga kiko hei kai ma ratou--he maripi pakeha i kore--he Rakau angiangi te maripi i taea ai te hiako--e tohe mai ana kia homai ko nga kiko hei kai ma maua kihai au i tahuri atu--kati ano taku i tono atu ai ko te Hiako, homai rawa e ratou--muri iho, ka homai ano e ratou ko etehi kai,-- ka tohungia atu e au ki a maua Ipu i te kore wai--ka ngarea ko nga wahine ki te tiki wai, he mea utu mai ki te Ipu, he one one te Ipu, tahuna ai ki te ahi--kia maro-- ka tae mai, tonoa atu ai e au a Huri ki te tiki, ki te uta mai ki te Poti.
Heoti ano, ka tomo to maua poti i te kai, ka rere maua, waiho iho o maua hoa i to ratou kainga--Ngahuru pea nga rangi i rere ai maua, kihai hoki i whakau atu ki uta --ka kite maua i konei i te Rae e whakangau atu ana ki waho,--rokohanga iho ko te pai o te moana, rere tonu; taka noa i te Rae, titiro tonu atu maua ko tera whenua hoki e pouri mai ana i waenga moana--mohio tonu au ko te Rae tenei o "Te Whaiti," tapa tonu iho hei ingoa mo nga moutere koia te takoto mai ra: --na te tawhiti, penei
[Image of page 17]
kua anga atu ta maua rere atu ki reira, he wehi kei rokokina e te hau nui ka mate maua ki te moana.
Akuanei, ka pouri noa iho au, ka heke iho au ki te Horo o to maua kaipuke, ka waiho atu ko Huri ki te Tia; penei rawa ano, kua pa te karanga a taku hoa, kua kite atu ki te kaipuke e ma mai ana nga Hera--i pa kaha ai te karanga, e hua ko nga kaipuke whai mai i to maua Poti; --heoti ano, ka peke ake au ki runga, titiro tonu atu au no Paniora e rere ana pea ko te tiki ko te uta mangumangu mai--heoti ano, ka whaia tonutia e au, me kore ranei e tata atu, kia korero matou--ka kite mai ratou i to maua poti ka tukutukuna o ratou Hera,--heoti ano, ka koa au, i konei ka whakatarea atu to maua Kara, ka puhia ki te Pu, ko te tangihanga o to pu kihai i rangona mai, engari ko te paoa, ko tera te mea i kitea mai--nokonei, ka mohio mai ratou, ka whakamanutia to ratou kaipuke, a, kihai hoki i roa ka u atu matou ki te kaipuke.
Heoti ano, ka pataia tonutia ahau--ta te reo Paniora, kihai hoki i rangona atu--na te mea i tupono pu ki tetehi o Nga Heremana o to ratou kaipuke, no Kotorani, ka korerotia mai ki te reo pakeha, taku kianga atu no Ingarangi ahau -i tahuti mai ai ahau i te whenua herehere --heoti ano, unga tonutia maua kia eke atu ki to ratou kaipuke, ka atawhaitia tonutia iho maua.
Ko taku tino koanga i koa ai au, ka hari hoki te ngakau, ka whakaaro hoki he oranga tenei ka ora mai i te herehere --ka mea au kia hoatu katoatia aku Rawa mo te Rangatira o te kaipuke nana nei maua i ora ai--kihai hoki i pai mai, ka ki mai, "kahore he tikanga mo tenei e kiia ai kia whaiututia--tona tikanga he tikanga aroha--kowai i hua ai, ekore ranei au e riro i te herehere a mua ake nei,
[Image of page 18]
penei mai ano te atawhai o to tangata ki au,--engari waiho marie o taonga, hei o mou ki te wahi ka rere nei tatou--he whenua mamao, ekore koe e hoki wawe ki to kainga ki Ingarangi.
Ko te pono, ko te atawhai o ana korero, pono tonu, ko aku wahi taonga waiho rawa i a ia takoto ai, kore rawa tetehi kia kotahi i mahue, tuhi rawa ki roto o te pukapuka --ka titiro ki te pai o taku poti ka ki mai kia hokona e ia --ka ki atu au ekore ahau e karanga i te utu, kati ano te utu, ko tana atawhaitanga i a maua--kihai hoki i rongo, ki tonu mai kia u ki uta, hei reira ka whakarite marie i te utu--muri iho, ka tono mai ano te Rangatira, ki taku tamaiti kia Huri kia hokona atu hei tamaiti mana, heoti ka aroha iho ki taku hoa i pono ai te kawhaki mai i au i te herehere,--ka whakarongo mai te Rangatira ki taku kupu, ka ki mai he tika tonu: engari no te kianga mai, kia tekau nga Tau e noho ai i a ia kia mohio ki te tikanga o te whakapono, ka tuku atu ai kia haere, nokonei, a no te whakaetanga o Huri, ka whakaae tahi hoki au, kia noho ia i te Rangatira o to matou kaipuke.
Pai tonu to matou rerenga i te moana,--no te ono tekau ma ono o nga ra ka u matou ki te whenua Paniora, ko te tino oranga, i ora mai ai au i roto o te pouritanga o te mokaitanga--nokonei, ka puta tetehi whakaaro oku, mo te wahi hei haerenga, hei pewheatanga ranei moku.
Kahore he Pakeha i rite te atawhai ki to matou Rangatira,--tohe noa au kia utua taku rerenga i runga i tana kaipuke, kahore hoki i pai mai--ko nga Hiako o nga kararehe e rua, ko to te Repora, ko to te Raeona, i riro i a ia te hoko ki te moni--ko aku taonga katoa homai marire ki au, ko nga mea i hiahia ai ahau ki te hoko ko nga Pouna-
[Image of page 19]
mu, ko nga Pu e rua, ko te toenga o te Wakiha i hanga ai a maua Kanara, i riro atu i a ia te hoko, huihuia aku moni e Nui nga Pauna, heoti ano ka mahue te kaipuke ka haere atu au ki uta.
Kihai hoki i takitaro, ka whakamohiotia atu au ki tetehi ano o nga tangata o tenei whenua, he tangata pai he tangata whakaro, i rite tona ahua ki toku,--he tangata whai rawa he mahinga Huka tana, he kai mahi Huka no tenei whenua--ka noho au i a ia, kihai hoki i roa, ka mohio au ki te hanga Huka, ka titiro koa au ki te whai Rawa o taua Iwi nei, ka mea hoki toku ngakau, kia noho hoki au hei kai ngaki Huka, ka mea hoki taku whakaaro kia tuhituhia aku moni i mahue atu i Ranana kia homai hei whakaranea mo nga mea ano i au--kihai hoki i roa ka hokona e au ko te wahi whenua, hei mahinga maku, ina tae mai aku moni i Ingarangi.
Muri tata iho, ka tuhia taku pukapuka ki Ingarangi ki te wahine pouaru a taku Rangatira pakeha o mua,-- ka korero atu au, ki taku rironga i te herehere ki taku tahutitanga, ki to maua tutakinga ki te kaipuke o nga Paniora i te moana, ki te atawhaitanga o te Rangatira i au, ki taku nohoanga iho hei kai ngaki Huka, ki te tini noa iho o te korero,--no te taenga atu o te Rangatira ki tetehi Taone ano o Paniora ka hoatu aku pukapuka ki nga pakeha o Ingarangi i noho ki reira, ko nga pukapuka hoki o nga moni, me nga korero o to matou kitenga e ia ki te moana, a, na ratou i kawe atu ki Ranana,--ka kite taua pouaru nei, ka homai nga moni maku ka homai hoki e ia ma te Rangatira o to matou kaipuke ko te taonga, he tohu aroha nona, mo te atawhaitanga i au.
[Image of page 20]
Kotahi Rau o nga pauna i hokona mai i Ingarangi ki te Taonga--na te mahara koa o taku pakeha i tuhia ai, kia hokona mai ko nga Toki, ko nga Purupuru ko nga aha ko nga aha hei taonga ngakinga mo taku whenua.
Ka u mai aku taonga, ka hari koa taku ngakau ka whairawatia nei ahau. --Ko nga pauna e rima, i homai ai e te wahine pouaru hei tohu aroha ki taku hoa mo tana atawhaitanga i au hokoa ketia atu ano e ia ki tetehi kai mahi moku kia ono nga tau e noho ai i au. --tohe noa au kia utua, kihai hoki te Rangatira i rongo, he mea tohe rawa, i tahuri mai ai ki nga tupeka he tupeka whakato ano naku.
Akuanei, ko nga Rawa i utaina mai maku, he taonga hanga mai no Ingarangi, he Kakahu, he Pihi Kaone ko te tini noa iho o te mea, rokohanga iho ko nga Taonga e minaminatia ana e te tangata whenua, kihai hoki i takitaro poto katoa te hokohoko, he nui ke nga moni-- Ka koa au ikonei--ka titiro ki nga tangata whenua, ki a ratou mahinga he mahinga iti kihai i whenei me taku te nui. --ka tokotoru tahi hoki oku kai mahi--kotahi te Pakeha, tokorua nga Mangumangu.
Heoti, he kino ano to tenei, to te whakawhiwhinga hororo i te taonga--ko muri ianei kitea ai te he--whenei hoki e mahi ana au, no te rua o nga tau ka nui noa atu taku mahinga Tupeka. --e rima tekau o nga takai nunui i whakamaroketia, waiho kia takoto, mo te hokinga mai o nga Kaipuke ka hoko ai,--ko tenei ko te nui o oku taonga, ka puta te whakaaro i roto o toku ngakau, kia whakanuia he Hokohoko, kia puta, he whenua ke hoko ai,--akuanei to te heanga i he ai au.
Ko te wha tenei o nga Tau i noho ai au i tenei whenua
[Image of page 21]
o Paniora, kua mohio ki tona Reo, kua aroha noa iha ki oku hoa, ki nga kai ngaki Huka, ki nga kai hokohoko o to matou Taone. --e noho ana, e korero ana au i toku taenga ki te whenua Mangumangu, i te ngawari o ta ratou hoko,--inahoki, ahakoa, Maripi, Kutikuti, mea noa iho nei, e riro katoa te 'Niho' kararehe, e riro te Para koura--e riro te tino tangata te hoko mai hei mokai.
Whakarongo tonu enei nga tangata, --ka ahuarekatia i te te rironga mai o te mangumangu te hoko ki te taonga--inahoki, kaore ano i tukua e nga Kingi o enei whenua o Paniora, kia hokoa nuitia mai te Mangumangu hei Mokai--ka hoko, he nui ke ona utu.rongonga ai ki
Rokohanga iho, he korerorerotanga iho no matou, he huihuinga noatanga no matou--moe iho, ao ake te ra, ka puta mai ko aua pakeha nei ano ka ki mai, i te whakaaro iho ratou ki nga korero o to matou nohoanga ka mea ratou, kia whakarewaina pukutia he kaipuke mo ratou, otira, mo matou tahi,--kia tikina, kia utaina mai he Mangumangu i te whenua i korerotia nei e au, hei kai mahi ma matou--ki tonu mai ki au, kia eke au hei Apiha titiro mo taua kaipuke -- ka riro mai nga Mangumangu ka whakarite kia rite tonu te tuhatuhanga kia matou--ki ana mai hoki, ma ratou e utu te kaipuke, ko au kaua au e utu,--engari, ko nga mangumangu, ina hoki mai te kaipuke me arahi puku ki uta, kei kitea e te tangata whenua.
Pai tonu te tikanga a nga pakeha nei, ngawari tonu--mehemea he tangata noho noa iho au e pai,--nei ra, ka whakaaro au ki aku mahinga ka nui, ki au ka whaitaongatia nei, ka mea au, ekore rawa e tika kia rere atu au ki te moana.
[Image of page 22]
Heoti e hua, ka mutu i konei, me aha koa ka mutu ai i te tangata, kua takoto ke noa mai i te aroaro te he mona--inahoki, pupuri noa taku matua tane i au i mua kia noho, kaua e haere ki te moana, kihai hoki ahau i rongo --waihoki ko tenei, pana ake e au te tikanga pai, ka riro ano i ta ratou i hiahia ai--whakaae tonu au ki ta ratou i mea ai--kati ano te mea i rapu ai taku ngakau, ko tetehi kai titiro mo aku mahinga kia tika ai te whakaritenga, mo te rokohina oku e te mate; --whakae tonu mai nga pakeha ki taua tikanga, mea rawa, ko ratou hei kai titiro, tuhituhi rawa ki roto o te pukapuka te tikanga o a matou korero,--tuhia iho hoki taku pukapuka tohu mate--waiho iho ko te Rangatira o nga Paniora nana nei ahau i whakaora, hei tauira moku, hei kai hapai i te tikanga o aku taonga --i penei iho aku kupu, e rokohina au e te mate, me hokohoko anake aku taonga, ko tetehi wehenga o nga moni ki a ia, ko tetehi wehenga me uta atu ki Ingarangi.
Heoti ano, oti katoa nga pukapuka o aku toanga, o aku mahinga--mei i penei te ata whakaaro oku ki te tikanga ka haere nei au, penei e noho marie au, e kore e riro kuare, inahoki, whakarerea iho, ko aku mahinga, ko aku taonga kua tini haere ka haere kuare ki te moana, aea ranei, te puta mai hoki te wehi i nga he kua pa mai ki au i mua.
Ko tenei koa, me aha, rere porangi tonu au ki ta te hiahia i mea ai--aua atu ta te hinengaro, ta te mea totika--kihai hoki i takitaro ka rere to matou kaipuke--no te 1 o nga ra o Hepetema 1659, ko te 8 tenei o nga tau i oma mai ai au i te kainga o taku
[Image of page 23]
matua no taua rangi pu nei ano, i turi nei ki tana reo ki au, waiho iho nei hei mate moku.
Akuanei ka rewa to matou kaipuke, 120 o nga Tana --e ono nga pu, 14 nga Heremana, na te Rangatira, na te tamaiti ka ma ono, ko au hoki te ma whitu: --utaina te taonga, ko ia taonga, ko ia taonga, ko nga hei kaki, ko nga kutikuti, ko nga karaihe whakata, ko nga Patiti hei hokohoko ki te Iwi nei ki te mangumangu.
No taua rangi tahi ano ka rere matou, ahu atu whakararo to matou kaipuke--kihai hoki i roa i to rerenga i te moana, ka rokohina matou e te puhi, he Puhi nui noa atu--ngahuru marua na rangi i kahakina ai to matou kaipuke e te hau, wahiiti e tahuri noa iho matou ki te moana, ngaro tonu iho.
Penei hoki e pupuhi tonu ana te hau, moe iho--ao ake te ra ka pa te karanga--ko te whenua tonu e takoto ana mai,--kahore ano i ata mutu te karanga a te tangata ra, ko te ekenga tonutanga o te kaipuke, ka rangona iho ki te kukutanga o te takere ki runga i te one. --kihai ano i ata eke ki uta kua whati mai te ngaru nui o muri o te kei o to matou kaipuke--whenei hoki ka mate matou--ko te ekenga o te kaipuke, he koko iti nei, i maru ai matou i te wai rere mai o te ngaru.
Heoti ano, ka whakarewaina to matou poti, ka eke atu matou ki runga, ngahuru ma tahi matou, ka waiho ma te Atua te whakaaro mo matou, mo te mate ranei, mo te ora ranei,--ko te hau kua tu-a-iti, engari ko te ngaru e puke ana ano.
Penei hoki e pouri ana o matou ngakau, ka whakaaro
[Image of page 24]
hoki ki te nui o te ngaru, ki te iti hoki o to matou poti kahore he oranga ki muri ake-- he Tera i kore-- ko te hoe anake ano,-- hoe kau, ko tenei, e hoe ana ko te rire o te mate, inahoki ka tirohia atu nga ngaru o uta, he nui ke, ko waho nei ano to matou poti whakangaromia ai--heoti ano, ka inoi matou ki te Atua i konei, to matou tino inoitanga ka mutu, ka tukua to matou poti ma te hau e kawe haere ki uta, ko te hau, ko te hoe kia wawe te ngaro atu ki te mate.
Wahi iti nei to matou hoenga atu kua kite atu matou i te ngaru nui i muri o to matou poti e whakapuke mai ana penei rawa ano, kua pa mai ki to matou poti, to matou whakangaromanga i whakangaromia ai, ngaro iho--kahore he hamumutanga o te reo, kahore he aha--ngaro tonu iho.
Heoti ano, ko te ngaronga i ngaro ai matou-- ahakoa he mohio au ki te kauhoe me pewhea i te nui o te ngaru hei taupoki--pouri noa iho toku ngakau-- kotahi ano te ngaru nana ahau i whiu ki uta, kua kore noa ake he ngoi i te kinga o te poho i te tai--ka titiro au ki te tua whenua e takoto tata mai ana, ka oke au ki te oma atu ki uta kei wha ngaro i te ngaru --me pewhea koa i te ngaru nui kua ara mai hei patu moku,--heoti ano, whakaaro ana ahau, me manu noa iho ma te ngaru pea e whakaeke atu ki uta--ko te ekenga pea hoki ki uta ka whakahokia ano e te kaha o te ngaru.
Penei rawa ano, ka eke rawa mai te ngaru, ngaro tonu iho au, ka rongo iho, e whiua aua au e te kaha o te tai ki uta--pupuri tonu au i taku manawa, wahi iti nei te whakaeanga,--kihai ano i roa, ka ngaro au i te
[Image of page 25]
ngaru, me te whakaea ake ano oku--ka rongo iho au ki te hokinga o te Tai, ka anga atu taku kau ki uta, wahi iti nei hoki ka tatu aku waewae, ka whakaea ahau i konei, no te tino hokinga ka hoki te wai, to tino omanga i oma ai au, anga tonu atu ki uta,--kihai ano i roa, ka puke mai te ngaru o muri--e rua tahi nga ngaru nana ahau i whiu ki uta, he tika tonu hoki te one.
No nga ngaru whakamutunga, ka hono au ka mate --e mate ai au, no te wiunga oku ki runga i te kowhatu, pa pu ki taku rei, hore he ngoi hore he aha--mehemea i hohoro tonu te hokinga mai o tetehi o nga ngaru, whenei e mate rawa atu, nei ra, eke rawa mai taua ngaru nei ki uta, he aranga noku ki runga ka ara-- pupuri tonu au i te kowhatu, kei riro ano ahau te kawhaki e te ngaru, ara, e te tai whakahoki--penei hoki au e pupuri ana--e rua nga whiunga a te ngaru, e rua hoki omanga whakauta, ka pa atu au ki te tino o te whenua, ka piki, ka eke, noho iho.
Heoti ano ka haerere au, ka pouri noa iho, ka tangi ka aue ki aku hoa ka mate ki te moana, ko au anake nei i ora,--kahore hoki nga tupapaku i paea ki uta,--heoti ano nga mea i paea ki uta, ko nga Potae e toru, ko nga Hu erua, ko te Kiapa,--ka titiro atu au ki te kaipuke kei tawhiti noa atu e takoto mai ana, wahi iti e ngaro i te Putai--ka oho ake taku reo, ka penei au, Na te aha ra a uta i taea mai ai e au!
No te mahakitanga, ka pai haere aku whakaaro, ka titiro aku kanohi ki te whenua e takoto nei, me pewhea ranei, me pewhea ranei--ka mea ahau, ehara taku mate --i te mate iti--he mate nui--i kore te kai, i kore te kakahu, i kore te aha--heoti, ka waiho ko tenei, hei
[Image of page 26]
kai ma te kararehe, ma te hemo kai ranei e patu. --na te kore pu hoki te mate ai he kararehe te pupuhi hei kai --kati ano nga taonga i au ko te Maripi, ko te Paipa, ko te poro tupeka i roto o te pouaka--heoti ka titiro iho au ki nga mea hei oranga moku, ka pouri noa iho toku ngakau--ka tu-a-porangi noa iho--no te ahiahi ka po, ka puta taku whakaaro moku kei tikina mai, kei pau te kai e nga kararehe kai tangata,--ka kite atu au i te Rakau koikoi e tu mai ana, waiho rawa hei pikinga moku ki runga noho ai--mo te aonga o te ra ka whakaaro ai he tikanga moku--Penei hoki ka haerere au i tatahi, ki te kimi wai inu, kihai i roa ka kitea--ka koa au, ka inu, ka ngaua ko te pito Tupeka kei hemo au i te kai, muri iho ka haere atu au ki te rakau i tirohia ra, hei nohoanga moku, ka piki au ki runga, whakapai rawa taku nohoanga iho kia u ai, mo te hiamoetanga ka moe, kei taka ki raro--ka tapahia i konei he rakau moku, a--kihai hoki i roa, ta te tangata kua ruhatia, parangia tonutia iho e te moe--reka rawa taku moe, ka ora hoki ahau.
Kua ao noa ake te ra, katahi ano au ka oho; kua kore noa iho te puhi, kua mahaki te moana--no te po hoki, no te paringa mai pea o te tai, i whakarewaina mai ai te kaipuke, inahoki, kua mahue noa atu te takotoranga tuatahi i runga o te onepu kua nukehia mai ki uta kua piri mai ki te taha o te kowhatu i wahiiti nei au ka mate,-- kotahi pea te maero o te mataratanga o te takotoranga mai o te kaipuke, ka titiro atu au e tu tonu ana ki runga-- ka minamina hoki ahau ki te haere, ki te titiro me kahore ranei he taonga o runga.
No te muri awatea, ka titiro atu au ki te moana, kua pai noa iho--ka timu hoki te tai ka piri rawa mai te
[Image of page 27]
kaipuke,--ka titiro iho au ki te ahua o te wahi i eke ai te kaipuke, ka mea au mei ata noho matou i runga i te kaipuke penei ekore matou e mate, ko taku kotahi nei i ora, ora mokemoke noa iho; --heoti ano ka tangi au i konei, ka puta te pouri i roto i taku ngakau--ka mea, he aha te pai o te tangi kau, erangi ano te whakamanawanui,--heoti ano ka maunu aku kakahu, e whiti ana hoki te ra, ka kau atu ki te kaipuke--no te taenga atu ki te kaipuke ka raru hoki au, he kore puritanga hei kumenga ake moku ki runga ki te kaipuke, ta te kaipuke eke, teitei tonu ki runga--kauhaere ana au, ka tae ki tetehi taha, ka hoki mai ano, no te rua o nga awhiotanga, ka kite atu au ki te pito ropi e iri iho ana, ka whataro ake taku ringa, taea whakauaua, ka eke au ra te ihu o te kaipuke.
Ka titiro iho au ki tenei wahi o te kaipuke, kua ngaro a roto o te horo i te wai,--ko te ihu ki raro, ko te kei i maiengi mai ki runga i te ekenga ai, nokonei te pukenga o te wai, ko te nuinga hoki o te kaipuke i takoto maroke me nga taonga katoa--tahuri tonu au ki te kimi i nga kai, o runga, rokohanga iho, kei te ora anake. --e mahi ana, e kai ana i te pihikete,--ka kitea ko te keke Rama, ka inu au, ka tahi au ka ora ake, ka kaha ki te kimi, ki te mahi taonga kei wha ngaro i te wai--ka oti aku taonga te whakarite, ka whakaaro au ki tetehi poti hei uta atu ki uta.
Ka mea au, me kimi kau he poti ki whea? heoti ano, ka puta taku whakaaro i konei--ara, ko nga rakau o runga o to matou kaipuke, whiua ana ki te moana, hanga rawa hei kaupapa, oti rawa, na te kawenga hoki o tetehi wahi o te ngakau ki nga taonga kia riro ki uta, i pai rawa ai
[Image of page 28]
te hanga o te kaupapa--tirohia ana--e nui te taonga ina utaina ki runga.
Heoti ano, ka timata au ki te whakauta i te taonga--ka whakaarohia e au, mo te unga atu ki uta, kei maku aku taonga i te Putai--akuanei whakapipia ana ki te papa, kapi katoa, muri iho ko nga pouaka e toru tahi, ko nga pouaka a o matou pakeha, wahia ai e au, tangohia nga uta-uta o roto,--ko enei i tukuna iho ki runga i taku kaupapa, whaoa ai e au ki nga kai, ki nga Pata ki nga Kaanga, ki nga Taro, ki nga Raihi, ki nga kiko Nanenane,--ko nga pounamu Rama, na to matou Rangatira, he takotoranga ke ano to ratou--e uta ana au i te taonga, ka pari hoki te tai--ko te moana i pai--ka pari nei te tai, titiro atu au ki aku kakahu i waiho atu i uta, ka riro i te tai te kawhaki, kati ano nga mea i riro mai i au ko aku Tarautete, he mea korekore nei, ko nga Tokena--heoti ka kite au ki aku kakahu ka riro i te tai, ka tahuri au ki te kimi kakahu moku i te kaipuke,--ka kitea he nui ke--ko etehi i riro, ko etehi i waiho--tera ke nga mea i minamina ai au, ko te pouaka i nga kani i nga whao, i nga aha a to matou Kamura--roa noa iho te kimihanga ka kitea,--heoti, ko te tino haringa i hari ai au, ka koa, utaina tonutia iho ki te kaupapa, kihai a roto i tirohia, he mea kua kite au i mua i nga taonga o roto.
Muri iho, ka whakaaro au, ki etehi Paura, ki etehi Mata, ki etehi Pu--e rua nga Pu i kitea, ko nga Kope hoki e rua ko nga pata Paura ko te peke Hota, ko nga Hoari tawhito no mua, kua waikuratia--Muri iho, ka mahi au ka kimi i nga kaho paura e toru, roa rawa e kimi ana ka kitea,-- e rua nga mea i ora, ko te toru kua kino kua maku i te tai, whakarerea iho--heoti ano, utaina tonutia iho.
[Image of page 29]
Akuanei ka toko au i taku kaupapa ki uta--muri iho, ka kimi au i tetehi nohoanga moku hei takotoranga hoki mo aku taonga kei riro i te tahae i te aha ranei--ko tenei, kei te kuare noa iho au e noho nei, he moutere ranei--he tuawhenua ranei--tena pea e pareho i te kararehe te kai, ekore ranei--penei hoki e whakaaro ana au, ka titiro atu au ki te maunga e tu mai ana, akuanei ka haere au, ka piki, ki te titiro i te ahua o te nuinga o te whenua--haere ake, kotahi te Pu, ko te kope, ko te pata paura, hei ringaringa enei moku,--haere tonu, e piki, ka titiro au, ka tahi ano ka kite, he Moutere te whenua e nohoia nei e au--kahore he tuawhenua o ko ke atu--he Moutere iti-iti nei--ko nga toka kowhatu--heoti ano.
Titiro tonu ahau, kahore hoki he tangata o tenei motu --erangi pea he kararehe, otira, kaore ano i kitea--erangi ko nga manu he manu pai ranei, he manu kino ranei, kotahi te manu i puhia e au, e noho ana i runga o te rakau, i te taha o te motu ngahere,--ka mea au, katahi ano pea te Pu ka puhia ki tenei whenua, o te arokohanganga mai ra ano o te ao,--no te tangihanga o taku pu, ka oho te tini o te manu, he manu hou katahi ano au ka kite--ko tenei ka mate nei, ano me te kaiaia nei tona ahua, whakarerea ake.
Heoti ano mohio tonu iho au, he Moutere tenei whenua --hoki tonu ki tatahi, ki taku kaupapa, timata tonu ki te akiri i te taonga ki uta, po noa--po iho, ka wehi hoki au --me moe ranei, me pewhea ranei, he wehi noku kei tikina mai au i te po--pareho iho i te Kararehe te kai-- otira, no muri hoki ka tahi au ka mohio kahore he kararehe kai tangata o tenei motu.
Akuanei no te poanga ka po, ka whakaturia haeretia
[Image of page 30]
nga papa i utaina mai i te kaipuke, me nga pouaka hei pa moku mo te po, hipokina iho ki te hipoki--ka whakaaro iho au ki te kai hei oranga moku mo etehi rangi, heoti ano hoki nga mea i kite atu ai ahau e haere ana i te koraha ano he Ngeru puihi.
Penei hoki, e whakaaro ana ahau ki etehi ano o nga mea o te kaipuke, kia tikina kia homai ki uta--ko nga ropi, ko nga hera, ko etehi mea noa iho, ko nga mea e pai ai moku, i mea ai au kia hoe wawe ki te tiki, he mohio noku, kia kotahi ano te Awha mana te kaipuke e pakaru ai, ngaro tonu iho,--heoti whakarerea ake te nuinga o nga mahi tahuri tonu au ki te mahi mai i nga taonga o te kaipuke --ka mea au me hoe ranei ki taku kaupapa me kauhoe ano ranei--koiano me kau--unuhia ake oku, waiho marie i te kainga--no te timunga o te tai ka haere au ka kau.
Tae tonu ki te kaipuke,--timata tonu ki te hanga i te kaupapa moku kia mama, utaina tonutia iho nga taonga,--e toru nga peke Whao, ko nga Patiti, ko te mea pai rawa hoki ko te kowhatu huri toki, ko nga Rino, ko nga Pu, ko nga Hota, ko te mata--te taea hoki te mata i te taimaha--apiti mai, ko nga kakahu o nga tangata, ko te Tera, ko te moenga ka mutu, ka tokona, tae noa ano ki uta--heoti ano, ko te tino koanga i koa ai au.
I te kaipuke ano au, ka whakaaro mai ki nga kai i waiho atu i uta kei pau--no te hokinga mai ka titiro au, e takoto pai ana,--heoti ano te mea i kite ai ahau he Ngeru i runga i tetehi o nga pouaka e noho ana, no te kitenga i au ka oma ki ko tata atu noho mai ai--ka tohungia atu e au ki taku pu, kaore i oma, kaore i aha, noho tonu mai--ka whiua atu ko te Pihikete mana, tahuri tonu mai ki te kai, he wahi iti nei--ta te kore kai tana hanga.
[Image of page 31]
Heoti ano, tahuri tonu au ki te hanga Teneti moku-- ka oti, ka whaohina ki nga taonga, kei kino i te ua i te Ra--tutakina mai ana awaho ki nga pouaka, ki nga kaho hei pa moku kei tikina mai au, e te tangata, e te kararehe ranei.
Ka mutu tutakina iho te kuwaha ki te papa, ka horahia ko te moenga, ko nga Kope e rua ki te taha o te urunga, ko taku Pu ki taku taha--Moe iho, he moenga timatanga noku, ta te tangata kua ruhatia i te mahinga, ngongoro ana te Ihu.
Heoti ano, ka titiro iho ahau ki aku taonga ka mea ahau, ka tahi ano te pukeinga taonga nui kia takoto ma te tangata kotahi, otira, kihai hoki toku ngakau i tatu, titiro atu au ki te kaipuke e tu tonu mai ana kahore ano i titaha noa, kawe tonu toku ngakau kia tikina tonutia nga taonga kia mahia mai--koia hoki, no te timunga o te tai ka timu, ka haere ki te mea taonga mai, i nga rangi katoa --No te toru koa o aku haerenga, ka utaina katoatia mai, ko nga Taura, ko nga Tera, ko te kaho Paura,--kahore he Tera i mahue, na te taimaha koa hoki, he mea tapatapahi kia whaiti, kia taea mai ai, ehara hoki i kiia ai hei Tera ano, erangi ranei hei Taupoki moku hei aha noa iho.
Akuanei ko te mea i koa rawa ai toku ngakau, ka rima ka ono ranei aku haerenga ki te tiki taonga i te kaipuke, no te haerenga whakamutunga hua ai au ka riro katoa mai nga mea papai o runga o te kaipuke, ka tupono pu ahau ki te kaho Taro kati ano te nui, ko nga kaho Rama e Toru ko te pouaka Huka, ko te kaho Paraoa--heoti ano, ko te tino koanga i koa ai ahau, inahoki kua whakamutua taku mahi kimi taonga, kei te hua hoki au, tena kua ngaro katoa i te wai. --heoti ano,
[Image of page 32]
te kiteatanga i kitea ai, tahuri tonu au ki te wawahi i te kaho Taro, ka kohia nga Taro ki roto ki nga takai Hera; wheneitia tonutia ai taua hanga taonga nei a eke noa ki uta ki taku kainga.
Heoti ano, ka mutu, taku mahi Taonga--ka whakaaro au ki te hanga Pa moku kei tikina mai au e te tangata e te kararehe ranei patua, ka mate,--ka whakaaro au ki tetehi whare moku, me pewhea ranei, me pewhea ranei, me hanga ranei ki roto ki te Ana, me hanga ranei ki te Teneti--kihai i roa rawa te whakaaronga iho ka mea au me haere rua ko to te Ana, ko to te Teneti,-- koia hoki tenei me korero marie nga tikanga i peneitia ai te hanganga o te kainga moku.
He maha nga tikanga i whakarohia e au--ka whakaaro au ki te wai kia ora ai au--ka whakarohia mo te wahi Marumaru kei mate i te ra--ka whakaaro mo te tangata, mo te kararehe kei puta whakarere mai, ka mate au, whakaaro rawa iho, kia marama te titiro atu i te moana, mo te pai pea o te Atua, ka tukuna mai he kaipuke hei whakaora moku, kei ngaro noa iho i au,--penei hoki kahore ano i ngaro taku mahara mo te ora. Akuanei, ka kimi ahau i tetehi turanga kainga moku, ka kitea ko te wahi he wahi tika tonu i te tahataha o te Mounga, ko te taha o te mounga i titi tonu kahore ona hekenga iho mo te kai patu moku--ko te Ana i te taha o te kowhatu, ehara i te tino Ana, he ngahorotanga no te one one no mua, ka whakaturia taku whare i konei,--ko te wahi tika tonu, he wahi iti nei,--ko nga ara hekenga atu ki tatahi, he ara whakapikipiki--ko te pai hoki he Marumaru, kahore i whitingia nuitia e te Ra.
Muri iho ka tohungia te turanga mo te Ngerengere--
[Inserted unpaginated illustration]
[Image of page 33]
timata tonu ki te mahi i nga Taiepa, ko te Taiepa nui, ko te Pekerangi ka rua, whakakoi rawa a runga--ka oti te tiatia ki te whenua ka whakakapia a waenganui ki te mekameka, no te kaipuke nga mekameka a eke noa ano ki runga--kahore hoki he ngerengere i whenei te kaha,--na te kaha oku ki te mahi, ki te tiki ki te tua rakau mai i roto o te ngahere i pai ai te hanganga o taku pa,--kahore i whai kuwahatia--tona tomokanga ki roto, he mea piki ra te arawhata, ka eke atu au ki roto hapai tonu atu i te Arawhata, kia kore ai he ara pikinga mai mo te tangata mo te kararehe ranei--moe iho i te po he moe pai,--otira no muri hoki, ka mohiotia kahore he wehi mo tenei Moutere--inahoki kahore ona tangata, kahore he aha.
Heoti ano, ka mahi au ki te pikau i aku taonga, i aku oranga, i aku Pu i aku Paura i nga taonga katoa i tikina e au ki runga ki te kaipuke,--muri iho ka hanga e au te teneti nui moku, hei hipoki moku kei mate au i nga ua nui o tenei whenua, ka oti te teneti nui, ka hanga ano ko te mea iti ki roto ka papa ruatia, apiti iho ko te Taporena mo waho rawa, he Taporena tango mai no runga no te kaipuke.
He maha ke nga rangi i mahia ai aku whare me aku taonga ka oti--Kihai hoki i takitaro iho, ka tangi whakarere mai te whatitiri,--ka whakaaro au ki taua whatitiri nei, ka pouri noa iho toku ngakau, pouri kerekere, i whakaaro au ki aku paura, kia kotahi ano te wiunga iho a te uira, ka mura katoa,--i nui ai te pouri he mea noku ki nga Paura, heoti nei ano nga mea hei oranga moku,--penei hoki, ka tahuri au ki te mea i aku Paura, takatakaia ana kawea ana ki roto ki te Ana takoto ai whai tohu rawa kia kitea ai.
[Image of page 34]
E warea ana ahau ki te mea i aku Paura, ka puta tonu au ki waho ka haere me taku Pu ki te pupuhi Manu, ki te titiro haere i te whenua kia kitea me kahore ona kai tupu ake,--I te tuatahi ano ka kitea e au ko nga Nanenane, ka ora hoki toku ngakau--na te maka koa ma wai ka taea atu ai--he ahakoa, tohe tonu au, inahoki tenei ake ano te rokohina ai, ka mate ai te pupuhi --koiano, ka kimihia ko nga nohoanga ka kitea, muri iho ka wheneitia te whakapapa, ka tikina e au ki runga ki nga kowhatu, ka waiho ko nga nane i raro i nga whawharua, ka warea ki te kai ekore e kite ake i au, ka kore hoki e oma,--i wheneitia tonutia taku tikanga, ka hiahia ki te pupuhi ka haere, tu tonu,--rokohanga iho i te puhanga tuatahi he whaerere, ko te tamaiti e kai ana ano i te u. --heoti ka pouri au i konei, nei ra no te hinganga o te katua ki raro, tu tonu te tamaiti i te taha o te matua--amohia tonutia e au, whai tonu mai ano i muri oku tae noa ano ki te kainga--ka tae ki te taha o te Taiepa, ka tukuna ko te katua ki raro, ka hapainga ko te tamaiti, ka piki maua ki roto o te Pa, i mea au kia waiho hei kuao whangai maku--whangai noa, te kai hoki, patua tonutia iho hei kai maku. --Na te matua na te kuao ka ranea he kai maku--ko nga Taro whaitohu rawa, kai iti-iti nei te kainga o era.
Ko te tino timatanga tenei i timata ai te taima i noho moke moke ai au-- kowai ranei te tangata i penei rawa tona manawanuitanga? kahore pea he tangata i penei o mua iho o mua iho, o te orokotimatanga mai o te ao,--ko te timatanga tenei ka timata nei, akuanei, me ata whakahaere marie kia rangona ai; -- No te 30 o nga ra o Hepetema i tahuri ai to matou
[Image of page 35]
kaipuke ki tenei moutere kino, koia toku ekenga i eke mai ai au ki uta,--ka tirohia e au ki te ahua o te ra he wahi-iti nei, kei waenga nui pu o te ao te takotoranga o tenei motu.
Ka tino ngahuru aku rangi ki uta ka mahara ake au, meake ngaro noa iho te whakaritenga o te taima, i te kore pukapuka hei titiro, i te kore pene, i te kore mamangu hei tuhi--akuanei ko nga Ratapu ngaro noa iho ki roto o nga ra noa--heoti whakarohia ana e au, me tuhi ki runga o te pou, ko nga reta he mea kotikoti ki te Maripi,--whai ripeka rawa, whakatu rawa ki tatahi, ki te wahi i paea pu ai au. Tuhia iho ko anei korero I u mai ahau ki tenei whenua i te 30 o nga ra o Hepetema 1659, no tetehi taha o taua pou nei ka kotia, hei tuhi mo nga rangi katoa, ka tae ki te whitu o nga ra, ka tapahia he maka roa--ka taea ko te ra timatanga o te Marama ka tapahia ko te maka roa rawa--i wheneitia, i kitea ai te tikanga o nga Wiki, o nga Marama, o nga Tau.
O nga mea i riro mai i au i runga i te kaipuke, kihai nei i karangarangatia, koia nei ko nga Pene, ko nga man-mangu ko nga kapahu, ko nga pukapuka whakatere kaipuke i takaia noatia iho riro mai i au ki uta,--ehara i kiia ai he tino taonga, otira he taonga hei whakaatu tikanga moku-- apiti mai hoki, ko nga Paipera e toru tahi i utaina mai ano i mua i te homaitanga taonga maku i Ingarangi; ko etehi hoki, he pukapuka Paniora kawe marie ai e au ki uta-ko te kuri Maori o runga o to matou kaipuke, ko nga Ngeru e rua, i arahina marietia e au ki uta--kei muri ake ka whai korero ano mo ratou--ano kei te atawhai o te tangata, te atawhai o taku kuri ki au i nga tau e maha,--he korero anake te mea i
[Image of page 36]
ngaro i a ia, ko te tini o te mahi i mohiotia katoatia e ia.
Ahakoa i nui aku taonga i te rironga mai ki uta, ko etehi ano o nga mea i minaminatia e au i ngaro,--ko nga Hapara, ko te Keri whenua hei tahi mo nga one one o taku kainga,--ko nga ngira, ko nga pine, ko nga tarete tui kakahu,--ko nga mea anei i kore o roto o aku pukeinga taonga--ko nga kakahu moku, me kimi koa ki whea--hei kakahu aha mo tenei, mo te tangata kua taungatia ki te kiri Maori.
Na te kore o nga Hapara, o nga Toki, i taimaha ai taku mahi--no te tapahanga mai o nga rakau i te ngahere, no te amohanga mai no te pounga ki te whenua i roa rawa ai taku mahi, oti rawa ake te taiepa o taku kainga kotahi pea te tino tau i mahia ai.
Heoti ano, ka whakaaro au i konei i taku nohoanga e noho nei au,--ka mea au me tuhi marie ko te pukapuka--me whakamanawanui marire, me titiro, ko te wahi pai, ko te wahi kino--ko nga wahi o te pai, hei whakangaro mo nga wahi o te kino,--I penekitia te tuhinga iho o aku korero;
| MO TE KINO.
Ko au tenei, kei te noho mokemoke, kei te pouri noa iho i tenei motu, kowai i hua ai tena ranei e ora.
Ko ahau anake ano pea te tangata ka waiho nei kia noho mokemoke ko ia anake.
|
MO TE PAI.
Otira ko au nei anake te mea i tohungia kia ora--ko nga pakeha katoa o to matou kaipuke i mate katoa ki te wai.
Otira, aha koa mokemoke ko au anake te mea i ora o to matou kaipuke, kia penei hoki ko Ia nana nei ahau i whakaora mai, mana ano te tikanga hei whakahoki moku ki te ao marama.
|
[Image of page 37]
| He wehenga ketanga mai tenei, ko ahau anake, kahore he reo tangata kia rangona atu, kahore he aha.
Ko tenei, kahore oku kakahu, kahore he aha.
Kahore oku ringaringa, hei oranga moku i te tangata i te kararehe ranei.
Ko tenei, kahore he tangata hei hoa korerotanga atu moku hei hoa noho moku.
|
Otira, he whenua ora moku i te kai,--penei pea i paea to matou kaipuke he motu ke, tena kua mate noa iho au i te hemo kai.
Otira, he whenua mahana, te whenua e noho nei au; mei whai kakahu, tena pea ekore hoki e kakahuria.
Otira e pai ana, inahoki, kahore o konei kararehe kai tangata, erangi mei penei to matou paeatanga ko te whenua i te Iwi mangumangu nei kua pareho noa ake i te tini o te kararehe.
He ahakoa, na te atawhai o te Atua, i paea rawa ai te kaipuke ki uta i taea atu ai nga Rawa o runga hei oranga moku, a mate noa.
|
Heoti ano, ka mutu taku tuhituhinga ka titiro au, ahakoa, mano nga heanga mo te tangata, ahakoa pouri rawa iho te ngakau he pai ano kei raro iho,--koia hoki, kia mohio te tangata, kia whai-mahara te tangata, kaua e tukua noatia iho te pouri, inahoki ekore ano e ngaro, he pai ano kei raro iho.
No te mutunga iho o enei whakaaro, ka haere, ka humarie toku ngakau, ka mutu mutu taku titiro ki te moana, mo nga kaipuke rere mai, ka tahuri au ki te mea i tetahi tikanga pai moku, kia pai ai taku noho iho i taku kainga.
Kua oti te ahua o taku whare te korero,--he Teneti whakapirihia ai ki te taha o te kowhatu, ko waho i hanga ki te Taiepa, no muri hoki, ka whakanohia ko nga heke
[Image of page 38]
tutuki tonu atu ki te taha o nga kowhatu, ka taupokina iho ki te Rau Rakau, ki te aha noa iho, hei hipoki moku kia maru i nga ua o tenei whenua.
Muri iho ka tahuri ahau ki te keri mai i nga one one o roto o te ana kia nui a roto, ta te one one ngahoro noa ngawari tonu ki te mahi, ka whakaaro iho au ka kore he putanga mai mo te kararehe o roto o te ngahere, ka kapi hoki te kainga, ka ahu whera atu te ngaki atu o taku mahi, anga atu ana, anga mai ana, kihai hoki i takitaro ka puta atu te ara moku ki waho o taku taiepa,--i wheneitia ai, ka whai ara moku, ki roto o te teneti ki te wahi i takoto ai aku Rawa.
No muri iho ka tahuri au ki te hanga mea moku--ko te mea i minamina rawa ai ahau he Turu, he Tepara, inahoki ahakoa mano nga taonga, ka kore he Turu, he Tepara, kei whea he nohoanga hei tuhituhi pukapuka, hei kainga i nga kai.
Tahuri tonu au ki te mahi,--nokonei hoki ka whakaputaina aku whakaaro, inahoki, na te whakarongo o te hinengaro koia i mohiotia ai te tini o te Raweke,-- penei ianei e whakarohia tonutia ana te tini o te mea ekore ianei e takitaro ka mohiotia te hanganga o te aha o te aha,--me au hoki, kaore ano au i mahi kamura o mua iho, kia whenei hoki, mehemea i whai Toki, Purupuru ranei, tena ianei ekore hoki te tini o te taonga e ngaro i au te hanga,-- inahoki heoti nei ano aku Toki ko te Arihi, ko te Patiti, oti ake nga mea i au te hanga he maha ke, ahakoa ngenge ana te tangata i te mahinga; --I wheneita hoki te tikanga, ka minamina ki tetehi papa maku, na te kore kani hei kanikani, ka tuaina ko te rakau, ka hinga ki raro, ka mahia, ka whakapakokoria
[Image of page 39]
a rahirahi noa, po ana te ra i te mahinga ka oti ko te papa kotahi--he ahakoa, me aha i te kani kore hei tapahi, ta te tangata kore mahi, ka pai hoki tenei hei mahi maku.
Kihai hoki i roa, ka oti te Tepara me te Turu te hanga, no te kaipuke nga rakau i oti ai anei te hanga, he pito toenga rakau--no muri hoki, ka oti he papa maku te hahau, ka whakanohoia haeretia ki roto o taku whare, hei takotoranga mo aku hanga, kia pai ai, kia watea ai te takoto,--ko nga rakau titi atu ai ki te tahataha o te kowhatu hei whakairinga mo aku Pu, mo nga aha mo nga aha; kei te tirohanga ka tirohia atu a roto te Ana, ano he Toa pukeinga taonga--ka titiro atu hoki ahau, ka koa, ha hari noa iho, ka titiro ki te pai o te takotoranga o aku taonga ki te nui hoki.
Akuanei ka timatatia te tuhinga o taku Marama Takahaere; he aha koa kua huihui nga korero, me korero marie, ko nga korero hoki anei o taku whiunga ki te moutere takoto ai, ko toku kotahi anake,--mehemea i whai mamangu ahau, kua roa noa atu te tuhinga-- nei ra i mutu whakarere.
