UPOKO XI. Ko nga tikanga o te tangata e poka atu nei..
[Image of page 66]
UPOKO XI.
Ko nga tikanga o te tangata e poka atu nei ki runga ki nga mea o tera tangata whai tikanga ai--whai kupu ai ranei.
Kua kitea ki tetehi o nga Upoko kua mahue ake nei--te he o te Ture e poka nei ki te whai tikanga, ki te karangaranga ranei, i nga utu mo nga mahi a te uaua o te tangata; manawa te tikanga he, he poka atu ki runga ki nga mea o tera tangata whai kupu ai--he ahakoa mea, he ahakoa mea,--mo te moni ranei--mo te reti ranei o te whenua,--mo te hokohoko ranei--mo te tini noa iho o te mea a ia tangata--a ia tangata,--ko nga tikanga he anei o te Ture:
Engari, ko te tikanga kino rawa ko te pokanga noatanga mai o te tangata noa iho nei, hei kai korero, hei kai whakarite mo nga mea o tera tangata--ka pa ianei,--Ko nga Kawana, ko nga kai hapai ture ranei--e totika kia hamumu te reo--tena,--he tangata noa iho nei--na wai ratou i ki, kia whakatika mai hei kai tohutohu moku--mo oku taonga ranei?
Ehara i kiia ai--he mea noa--he he nui--inahoki, kua kitea rawatia tona heanga--tona heanga koia tenei, he mea ano,--ka tae ki nga wa e tapahia ai te witi,--e hauhakea ai ranei te kai,--ano ka ruarua pea nga kai mahi--ka haere mai ko nga tangata o tawhiti ki te kimi
[Image of page 67]
mahi ma ratou i aua mahi nei, i te mahi tapahi witi, hauhake kai,--akuanei,--ka kite te tangata whenua, ka whakaro, ka tini he kai mahi--ka hoki haere pea nga utu--ka puta te puhaehae o te ngakau,--ekore hoki e roa ka whakatika ka riri, ka patu--ka tono kia hoki ano ki tona kainga--ara--te whakaro ratou, i hanga ai te whenua, me nga kai, me nga mahi, mo te katoatanga o te tangata, kihai i kiia mo te tangata kotahi;--a he mea ano, ka kite ki nga Mira, ki nga mea raweke, ki nga mea e hohorotia ai te tini o nga mahi--penei me nga Huri wai e huri nei i te paraoa, e whatu nei i te kakahu, ka puta hoki te riri o te ngakau, ka tu mai ki te ngangare ki te tangata nona nga taonga--ka mea, kia whakarerea nga Mira wai--kia waiho ma te ringaringa o te tangata e mahi--ta ratou i mea ai, ka hohorotia te oti o nga mahi e te Mira--ka kore he mahi ma o ratou ringaringa,--heoti,--he whakaro he noa iho no ratou--inahoki, kua rongo tatou ki te whakapuakanga mai a te Upoko tua waru kua taha ake nei--kei te tua rua--kei te tuatoru o nga wharangi, e ki ana,--ka wheneitia te tikanga--ka whakarerea te mahi Raweke--te mahi a nga Mira, ka hoki te tangata ki te ahua o mua, o te kuaretanga, o te maoritanga,--ka kore he taonga,--ka kore he aha,--kati ano nga kai he Rito,--ko nga mea hei tiki hei ngaki mai--he Rakau--ka mahue hoki nga mea Raweke, nga Hapara--ko nga Kakahu me whakarere--me tango ano ki nga Rau rakau ki nga hiako Kararehe;--ko te tu tenei o te ngakau e puhaehae nei, e kino nei, ki nga taonga Raweke, ki nga taonga whaihanga a te Tangata--hei mahi, hei raweke i te tini o te taonga:
A--he mea ano--he whenua--i kiia pea he tangata ake ano hei kai Ngaki mona, hei Reti mai i te tangata nona te
[Image of page 68]
putake o te one one--ko te kai ngaki o mua, kua peia, he kino no te ngaki i peia ai; ano ra hoki ko te whakatikanga mai o te hanga poka noa, ka ki, kia waiho ano ma te tangata tuatahi mana e ngaki,--ka poka atu he tangata hou--ka mate i te kohuru i te patunga noatanga iho;--ka waiho ko te tangata i a ia te take o te one one kia mea noa ana ki te tangata i pai ake ai tona ngakau, hei ngaki mo tana one one,--me ahakoa i te wehi, kei kohurutia; ko anei tangata e whakatika nei ki te riri--he Iwi whakaputa noa ake--na ratou ano ratou i whakarite, hei whakaminenga, hei kai korero tikanga mo tera atu, ko te tikanga o ta ratou korero,--koia tenei--he mea--kia kaua ai te tangata e tahuri noa ki te mahi, ka pa ano,--kia rite te utu o te mahi ki ta ratou e karanga ai, ka tukua ki te mahi,--ka kore e whakae, me noho noa iho, he ahakoa mate nga tamariki i te kore kai, kaua noa iho e mahi, kei kite na Rangatira ki te iti o te utu o te mahi--ka whakaitia rawatia iho hoki o ratou utu; ka tohe te tangata ki te mahi, ka patua;--manawa te tikanga kino, ara, te waiho te tangata kia kimi marie i ta tona ngakau i pai ai,--huatu,--ko Ingarangi--ko te whenua rangatira te tangata, i rere kau noa mai ai te tangata, hei kai korero mo etehi tangata,--ka pa ianei ko te mano o te Iwi--ko nga Iwi Tutua, e hara koa i kiia ai he tangata, inahoki, riro ke nga whakaro te pehi e o ratou Rangatira--tena ko Ingarangi! otira--he Hunga ruarua e waiho nei o ratou whakaro, kia takahia noatia e to ratou nuinga e te hunga ture kore.
Wharangi tuarua.
Kua kitea ki te tuawaru o nga Upoko--i te tuatahi o nga wharangi te painga o te Iwi i a ratou nei te Puna o
[Image of page 69]
te Moni,--koiano, inahoki,--ka nui te Puna o te moni,--ka nui hoki nga Rawa o tera Iwi,--ka tini nga Whare whatu kakahu,--nga Mira, nga aha, nga aha,--ka nui hoki he mahi ma te tokomaha o te tangata.
Akuanei kitea ai te painga o anei tikanga; he mea tanga pea, ka mahi te tangata,--ka tae ki te ra mutuuga o te wiki--ka riro ona utu--kei te pai o te mahi--kei te ritenga hoki o nga utu ina riro nga taonga te hoko ke--kei reira hoki te ritenga o te utu ki nga kai mahi--ka kore e rite te utu ki nga utu o nga taonga, ka whakaitia rawatia iho--heoti ano--ka haere nga kai mahi, ki te kimi mahi ke ma ratou,--ka hira pea ko te utu ki nga kai mahi i nga utu o nga taonga,--ko te tangata nana te mahi--koia e mate,--inahoki ko te nui o nga moni, ka riro i te ritenga ki nga kai mahi,--a--he tikanga ano,--ka whakaritea tonutia kia rite te utu ki nga kai mahi katoa--ka he ano hoki tenei,--ka iti ki nga mohio--ka nui ki te tangata kuare--mehemea hoki--he rite tonu te utu,--ahakoa mohio, ahakoa kuare,--nohea te tangata e minamina ki te mahi;--tena, ka kite ia ki te nui o te utu ki nga mea mohio, ka kawe hoki te ngakau o tera tangata kia wawe ai hoki ia te mohio,--kia nui ai he utu mona; katahi ano te tikanga pai, he inati te pai, te atahua o tenei tikanga.
Engaro ia,--kihai hoki i takitini nga mea mohio o roto o nga mahi katoa--he toru toru nga Tohunga,--nokonei,--ka kite ehinu ki te mohiotanga o o ratou Hoa--ka puhaehae, ka kawe riri, i te iti o nga utu kia ratou,--ka ako iho, ki to ratou nuinga, kia karangatia he utu mo ratou kia rite tonu ki nga mea mohio;--a--he mea ano,--ka whakaro ki te tini o nga kai mahi,--mehemea i ruarua, ka pai, mei kore hoki nga Mira whatu kakahu, tena e riro
[Image of page 70]
te mahi ma nga tangata anake;--ko tenei, e kaiponu ana nga Rangatira i nga utu--kati ki nga tangata i te take o te mahi,--he whakakake ake i nga utu o nga taonga kia ranea ai he moni, hei moni utu kia ratou ki nga kai mahi--te whakaro pea hoki ratou, ko te whakanuinga i whakanuia ai te utu o nga mea i hanga, i mahia ai e o ratou ringaringa, ka kite te mano o te tangata i te nui o te utu o nga taonga--ka whakarerea--ekore--e tahuri ki te hoko--akuanei tona tukunga iho, he korenga rawatanga no nga moni,--i kore ki Nga Rangatira,--i kore hoki ki nga Kai mahi,--me aha, ahakoa, akona atu ki te tikanga, ko te ngakau kua utongatia, tohe tonu, rongo rawa ki nga tikanga, mea rawa ki ta ratou i mea ai,--kia kaua e tahuri atu ki te mahi;--kia noho noa iho,--he ahakoa mate noa i te kai,--aua atu--te mate noa ai--kaua e tahuri ki te mahi--ka pa ano kia kake te utu, hei kona ka tahuri ki te mahi:
Heoti, tatari noa ki nga Rangatira kia whakakakea te utu, te kake hoki, te korenga i kore ai,--ka kawea hoki e te mate o te hiakai, ka hoki ano ki ta ratou mahi i whakarere ai,--i whakarerea ai,--na ratou i whakarongo ki nga tikanga pokanoa mai a etehi ano o ratou, ara, te atawhakaro ka nui te utu o te taonga, ka nui hoki kia ratou ki nga kai mahi nana i hanga; ka iti, iti katoa--i iti ki nga Rangatira, i iti ki nga Kai mahi--kahore hoki he pouritanga o tenei tikanga, he tikanga pai anake, he tikanga marama:
Kua rongo nei tatou ki te tukunga hetanga iho o tenei ritenga--o te ritenga hapai noa ake o te tangata i a ia ano, ina mea kia tu noa ia ki runga hei ako mo nga Hoa;--he tika ano;--Na tana tikanga nei--koia te rawakoretanga o te tangata,--i rawakore ki nga Rangatira--tu
[Image of page 71]
tonu iho ki nga Kai mahi te rawakoretanga, na Nga kai mahi,--ka turi,--ka kore e rongo ki te mahi,--na konei hoki i kore ai he taonga,--na te korenga o te taonga,--ka kore hoki he moni,--tona tukunga iho he matenga no te tangata i te kore kai i te Rawakore noa iho:
He ahakoa mea,--he ahakoa whenua i he ona tikanga,--he ahakoa kaiponu te hunga whai taonga i a ratou moni,--erangirangi tera, he pai ano kei raro iho,--tena,--ko te tikanga poka noa o te Tutua kia tu ki runga hei whai korero ki tona nuinga,--he kino ano te tukunga iho o ta te tutua o tana tikanga, inahoki, kua kitea,--kawe noa, kia riro te kahanga kia ratou, kihai hoki i riro--hoki uaua ki te mahi kua whakarerea i mua.
Ko tenei--ahakoa mea, ahakoa mea,--e pai ana,--he wa he ano,--he wa tikanga pai ana;--inahoki,--kahore te mano o te Iwi i rite ki Ingarangi, ki tona tu tangata te atawhakahaere i nga tikanga,--he ahakoa, he tangata kei te he ona whakaro, ahakoa riro te kahanga o nga whakaro o te tokomaha te pehi e te hunga ruarua,--he wahi iti,--tena ano te kimihia haeretia na,--i kino i te wahi o te kino,--no ka mahaki, ka puta ki te takiwa ngawari,--ka marama haere nga whakaro,--ka mahue te amuamu,--te whakatete,--ka hoki ano nga whakaro ki runga ki te kahanga o te Ture,--ka whakamahuetia te hunga ture kore,--ka whai ano ki te tikanga pai--ki te tikanga marama,--ki te tikanga atahua,--ki te tikanga e ako nei, kia waiho ko tena tangata, ko tena tangata--hei whai tikanga mo ia ake ano,--engaro ia ko te eke atu ki runga ki te taonga o te tangata ke whai korero ai whai tikanga ai, ko te he nui tera,--waihoki ko tera tangata hoki, kia kaua ia e tu noa mai ki runga hei kai ako,--hei kai korero ranei, hei whakakino i nga
[Image of page 72]
tikanga o nga Hoa--engari ano--kati ano ia ki tana tikanga, ia tangata, ia tangata, ki tana tikanga ake ano,--koiano--heoti ano hoki, ka mutu tenei pukapuka, ko to mutunga tenei, ka mutu i konei.
KA MUTU.
