UPOKO VIII. Ko nga tikanga enei o te tangata, i a ia nei Nga Puna o te Moni e takoto ana.
[Image of page 44]
UPOKO VIII.
Ko nga tikanga enei o te tangata, i a ia nei Nga Puna o te Moni e takoto ana.
Na--kua rongo tatou ki te upoko kua taha ake nei, ki nga tikanga o te Tangata whai Rawa:--heoti, ahakoa ianei kaiponu, tena ano nga Huarahi o te Moni te takoto na, hei kawenga haeretanga mana, ki te tirotiro i te tangata mate kai, i te tangata Rawa kore;--koiano,--tenei ano hoki tetehi wahi--ahakoa--mano tini nga Pauna Moni i hokoa atu e taua tangata taonga ki te mea Mona--he mea noa iho--ekore hoki era moni e ngaro noa--Kati ano ko nga mea i riro mo te Kai, mo te Kakahu--ko nga mea era e ngaro noa iho--tena, ko te nuinga o nga moni--tena ano te whakangaro haere na i roto i te mano o te tangata;--he ahakoa pupuri kau, me aha, i nga tikanga kua takoto; I utua atu ranei nga moni ki te Kai, ki te kakahu, ko taua tu ano--he moni, he kai, raua raua,--he kakahu hoki--rite ngatatahi; ma te moni hoki ka riro ai anei mea:--tenei ano,--akuanei pea--ka puta atu ko te oha o nga tangata Whai Taonga--ki te Hunga Rawa Kore--ara, ki nga Kai Mahi--tena ranei e nui haere te taonga--kaore hoki--engari, ko nga Kai Mahi ko te whiwhinga ki te moni hoatu noa--tera ratou e mangere, e noho noa iho, e kore e tahuri ki te mahi kai ma ratou;--Otira, he kino ano to te tu i te tangata mangere--engari ano, ka minamina te tangata
[Image of page 45]
ki te mahi, he ahakoa mahi tamariki--ko te mahi tonu--ka minamina ki te mahi, ka ora te ngakau o te tangata: Whakarongo ianei,--Ko te nuinga o te moni, he mea utu atu ki nga Kai mahi o nga mahi nunui--ki nga mahi whakawhanau moni;--he mahi ano, (ko te tu i nga mahi tamariki)--ahakoa riro nga moni mo anei mahi, ekore hoki e whanau hei hokinga atu ki te tangata nana nga moni--engari,--he Kai rui witi, ngaki Taewa ranei, he Kai whakara Mira,--he mahi huhua anei o te moni--he mahi whakawhanau moni enei mahi--ko te ritenga, kei te Puna o te wai e pupu mai ana--Ko te Puna Moni i te tuatahi--ko nga moni hoki e pupu ake ana i roto o te Puna;--ma te tangata mohio, atawhakaro, ekore hoki anei Puna e maroke:
He maha ke nga tikanga e huhua mai ai te moni;--akuanei pea, ka puta he whakaro no te tangata--ko nga moni i whakawhanautia mai i roto o nga tau, ka whaitohu marie,--ko etehi e hoko atu ki te taonga--ko etehi, e waiho;--ko nga mea i toe--me whakapiri atu ki te Matua o nga moni--hei whakanui mona--akuanei--ka wheneitia tonutia te tikanga, ekore hoki e wheau, ka nui haere ia,--ka kitea te whaitaonga o tona Iwi,--ka karanga kia tini he Kai Mahi mana--a,--he ahakoa, ko ia ake ano tana e whakaro ai, ekore e mutu i konei te raneatanga o te taonga--tena e puta te kahanga o nga taonga ki te nuinga o te whenua, o te Iwi katoa--engari, ma etehi mahi, ma nga mahi Tahae, ma nga mahi Purei Kari,--ma te tini o nga mahi kuare, engaro iana--kaore hoki he huhuatanga o te moni--i whenei tona ritenga,--ko nga moni a tera tangata i riro mai i au--tona tukunga iho,--ko au ko te mohio--e whai Rawatia ki nga moni i riro mai i au--koia, ko te kuare e Rawakoretia--engari ano, kei
[Image of page 46]
nga mahi nunui--kei nga mahi ahu whenua,--kei nga mahi whaihanga a te ringaringa hei taonga--kei nga kowhatu ranei o roto o te whenua,--engari ena--ehara i te mahi whakaiti, he mahi whakanui--tona homaitanga, hei whakanui mo te tangata, hei whakanui hoki i te taonga o tona whenua:
He tangata ano--he tangata noho noa iho--kaore ana mahi--ta te tangata whai Rawa, tana hanga--akuanei, ko nga moni, tukua ketia atu ma te tangata ke, mana e whakawhanau mai kia tini--tona ritenga hoki--koia tenei,--akuanei pea--he moni nau--he moni waihotanga iho na o Matua mau, he moni whakaemieminga ranei nau ki te mahi;--te mohio hoki koe ki nga tikanga hei whakawhanautanga mo o moni,--inahoki, ka waiho i roto o te Pouaka takoto ai--ekore hoki e huhua mai--ekore hoki e pahika ake--he Rau pea nga pauna i te tuatahi, Rau tonu--ahakoa, tekau noa atu nga tau ina waiho i roto o te Pouaka takoto ai, ko taua Rau ra ano,--waiho iho ki o tamariki, ko taua Rau ra ano;--a, tena pea--e tangohia takitahitia--E Rima Pauna i tenei tau--rite tonu nga pauna i nga tangohanga, hei hoko taonga--ekore ianei e wheau, ka ngaro noa iho ena Rau Pauna kotahi--tena, ka kawea ki te kai hokohoko--ki te tangata tika ona whakaro, ka tuku atu ki a ia--akuanei, whakawhanau mai ai o moni i etehi tamariki--ara--ko nga tamariki anei--ko te whaka ritenga mai e te Kai Hoko mo te taima i takoto ai o moni i a ia--ko nga moni tinana takoto tonu--ko te ritenga mai--e Rima pea pauna mo te Rau kotahi, i roto o te Tau kotahi,--ko o moni ina whakamahia e ia ki aua mahi--ka whanau pea--e tekau pea nga pauna i roto o te Tau--e rima e toe ki a ia, ki te tangata nana te mahi i totika ai te whakawhanautanga o nga Moni tinana,--apiti tahi, ko nga
[Image of page 47]
moni tinana ko nga mea whanauhou--na konei i huhua ai te moni.
Ko te rite tonu tenei o nga tangata whai Rawa--kahore nei a ratou mahi--ara,--ko nga moni--kawea ai ki nga Kai Hokohoko, ki nga Kai whaihanga taonga,--i totika ai te mahi i nga mahi Nunui--i nga mahi Raweke, i nga mahi whai taonga:
Wharangi Tuarua.
Na--whakarongo ianei--ka nui te Puna o te Moni,--ka ora nga kai mahi o tera whenua--ka iti te Puna,--ka kore he moni, ka Rawakoretia te tangata, ka kore hoki he moni hei utu ki nga Kai Mahi, ka kore hoki he mahi ma nga tangata.
Koiano,--tona ritenga ianei koia tenei; akuanei pea ko koe,--he tangata Rawakore koe--rokohanga iho, he taenga nou ki te whenua tawhiti, ki te kimi kainga mou--akuanei,--ka whakaro pea koe ki to one one--i te kore kai ngaki,--me pewhea--ranei, me pewhea ranei,--me karanga ki to hoa,--hei hoa ngaki mou kia oti ai--kia tae ra ano ki te wa e hauhake kai ai, ka tuku atu, ko etehi o nga kai hei utu mo tana mahi--akuanei, te tangata ra karanga mai ai--kei whea he oranga moku inaianei--ka pa ano ma te moni, kia ahei ai he mea hei hoko kai maku, e tahuri atu ai au ki to mahi--nokonei ka kitea te ahua o te Puna kore o te moni--na te Rawakoretanga, ka kore he Kai ngaki i to one one--ka mate noa iho i te kore kai--ka tahuti ki ro ngahere, kimi rito ai--ka haere ki te hi Ika, kia ora ai te noho; Engari--ka pupu te wai Puna o te moni, ka minamina mai te tangata ki te mahi--tuna tukunga iho--he huhuatanga no te Taonga--inahoki--ka whiwhi te tangata ki te taonga
[Image of page 48]
i te tuatahi, he mea takoto noa te whakanuinga i te taonga mona kia nui a muri ake.
Ekore ianei e ngaro--kua rongo hoki tatou,--na te Puna o te taonga kua takoto i mua, i huhua ai te taonga,--no te korenga i kore ai, i kore ai ano hoki te tangata e minamina ki te mahi i nga mahi a te tangata rawakore,--inahoki, na te mahi, ka tupu te witi--heoti, ekore hoki e tupu kau noa iho te witi--ma nga purapura kia takoto wawe--ko etehi, mo te whenua,--ko etehi, mo te kai, kia ora ai nga kai mahi, a tae noa ano ki te wa e tapahia ai nga witi--ko nga Kaheru, ko nga Toronaihi ioti ai tana mahi--he mea whai hanga e te ringa o te tangata i te tuatahi--na nga Toki kua takoto wawe, i oti ai nga Toki te hanga--ko nga Toki i motu ai nga Rakau o te ngahere, he Rakau ano tona kakau--ko te Rino i oti ai te Toki te hanga, na te Rino ano i keri mai i ro whenua--a--ko te tu tonu tenei o te tini o te taonga, kia matua takoto wawe te taonga i te tuatahi ka huhua te taonga;--I mua, i te korenga o te taonga whaihanganga e te ringa o te tangata--kihai hoki i patete te mahi, inahoki mahi atu ano ko nga Ringa o te tangata--ko nga Toki, he Rakau, he Pounamu--he whenei me a te tangata maori i mua ai:
Heoti,--na taua tikanga nei--na te Puna kore o te moni i kitea ai te Rawakoretanga o te tangata--he ahakoa maia ki te mahi Kai, Kakahu ranei, mo ratou,--he whenua Rawakore--he whenua kore moni--he whenua mate i te kai;--engari, ano nga whenua i huhua te taonga,--ahakoa tini one one ona tangata--engari ona kai mahi, he ora rawa ake to ratou i tera i te whenua Moni kore--a,--ahakoa noho noa iho te tini o nga tangata kaore i te mahi, na te Puna o te taonga i ora ai:
Heoti,--ko nga moni utu o nga Kai Mahi, ko nga
[Image of page 49]
moni utu kai, kia ora ai nga Mahi, kia kaha ai hoki nga Hoiho te ngaki whenua, engari era--he moni hoki mai ano ki te taugata nana nga moni--inahoki,--wahi iti nei te wahi e ngaro atu ai ena moni--kei roto kei to porowhita e haere ana--i marere atu i te ringa maui--ma te ringa matau ano e tango ake;--kei te hauhakenga o te mara ka kitea ko nga hua o nga Moni o raua o te tuatahi ki nga Kai, ko nga moni whanau hou mai anei; A--He moni ano, he ahua ke tona--ekore, e riro te kawe he wahi ke whakamahi ai--ko te tu i nga whare Pakeha--i nga Parau ngaki whenua,--i nga Kararehe,--i nga aha noa iho;--kei te wahi ora, a--ka whanau mai he moni i roto--ka ngaro, ka rokohanga ranei e te mate, ka kore he moni e whanau mai--heoti ano, mutu tonu,--hei aha--engari,--ko nga Kararehe whakawhanau tamariki--he moni hoki mai era--inahoki, kei te hokonga o nga kuwao, kitea ai nga moni:
Kotahi ano te whakaro he no te tangata--ko te kianga--ko te peneitanga ianei--ina kake te utu o te taonga--e ki ana, ka nui te utu o te Taonga, ko te hekenga i heke, haere ai nga utu o nga kai mahi--he hori,--erangi ranei--ka nui te utu o te taonga, ka ngawari koki te utu ki nga kai mahi--ko tona tohu koia tenei,--ka iti te utu ki nga tangata nona nga taonga.--ka kore hoki he utu ki nga kai mahi,--ka kore ano hoki he mahi ma ratou i te iti o te utu o nga taonga i whaihangatia e o ratou ringaringa--a--he wahi ano,--ka tirohia ki nga mohio,--he mohio te kai mahi--ka rahi ake nga utu mona--ka pai hoki tana mahi--ka rahi nga utu mo tana i whaihanga ai ona ringa--a--ki nga kuare, ka iti iho te utu,--he kuare hoki ratou, kiano i ata mohio ki nga mahi Raweke:
[Image of page 50]
Wharangi tuatoru.
Ka oti anei wharangi erua o tenei Upoko--me tango hoki ki te tuatoru--kua kitea inaianei te tikanga o te tangata mohio ki te mahi i nga mahi whaihanga a te ringaringa o te tangata, i kitea ai te tini o te Taonga--a,--na etehi mahi Raweke pea, i kore ai he mahi ma nga tangata--otira, ahakoa riro nga mahi i te orokotimatanga i te Raweketanga e tera mea ke atu,--tena ano,--e hoki te mahi ma nga ringaringa o te tangata--Inahoki, e taea ano tenei te whakarite ki te mahi ta pukapuka--I mua, e kore e oti noa nga pukapuka korero--ka pa ano, me tuhi e te ringaringa o te tangata e oti ai--a he mahi roa, he mahi hoha noa iho taua mahi--no te otinga o nga tuhi a te ringaringa Perehi, ka hohoro te ta o te pukapuka, ka kore hoki he mahi ma nga Kai tuhi--ka riro katoa ma nga Perehi anake te mahi--muri iho--no te kiteatanga--ka kitea te hohorotanga o te ta o nga Perehi, ka iti haere hoki te utu o nga pukapuka, he mea hoki ka mano tini nga pukapuka--nei ra ka kite te nuinga o te tangata ka iti haere te utu, (he mea utu nui hoki te pukapuka i mua, i te korenga i te mea e takitahi ana) ka minamina ki te pukapuka ma ratou--no konei--ka tini haere nga pukapuka--ko nga Kai tuhi a ringaringa o mua, ka whakawhiwhia ki te mahi, ka waiho ko ratou hei kai ta pukapuka;--ko te tu tonu tenei a nga mahi raweke,--i te orokotimatanga, he hanga whakakore i te mahi,--no muri hoki, ka rato katoa ano te tangata i te mahi, ka tino kitea hoki tona painga.
Kua rongo tatou ki nga tikanga o te tangata whai taonga--kua whakae hoki tatou ki te pai o te ture e ki nei,--"kia kaua nga taonga o tera tangata e hiahiatia atu"--koiano--he tika tonu--otira,--he wahi ano, ka puta
[Image of page 51]
te amuamu, he ahakoa,--ko tona tukunga iho, he pai, he atawhai:--aianei hoki tatou kite ai,--akuanei pea--he nui no nga Moni a te tangata whaitaonga--no te kitenga, ka kite i te iti o te utu o te Kai,--riro katoa te hoko e ia--pupuri rawa--he whaimahara nona; ano pea no te putanga o te tau kore kai--ka nui haere te utu o te kai,--ka tahi ano nga kai ka makere i a ia; whenei ai te kupu a nga tangata--katahi ano te tangata whakatiki i a matou ki te kai--he hori,--he pai ano ianei kei muri iho--inahoki, mehemea i kainga-a-hakaritia te kai, tae noa ki te wa i kore ai te kai--tena te tangata e hemo i te kai kore--nei ra--na te tangata whaitaonga whaimahara hoki--no te rironga o nga kai ki a ia takoto ai,--ahakoa--nui te utu o nga kai--ko te ora, ka ora rawa--ahakoa iti nga kai, he ahakoa--na te tau whai kai i whai oranga ai i roto o te wa kai kore--ko tona tukunga iho tenei i te pai--ahakoa kiia i mua, he kino--kao--he pai ano:--
I rite taua mea kai nei, ki te Rangatira kaipuke e rere nei i te moana, te tae wawe hoki ki te wahi i karangatia ai hei rerenga atu--ka kore haere nga kai--akuanei,--ka puta te whakaro o te Rangatira--me pupuri, me whakaiti he kai ma aku tangata,--kei rokohima e te mate kai ki te moana ka he hoki--koiano--ko te amuamu pea o nga kai mahi,--he amuamu ano, he ahakoa ra--ko te tukunga iho, he pai--inahoki, ka tae ora ratou ki uta ki te tuawhenua, ki te wahi i karangatia ai hei taenga atu mo ratou, nokonei, i kitea ai--mehemea, ka hohorotia te kai,--he kainga a--hakaritia,--ekore e tae ki te mutunga o te tau--ka mate nga tangata i te kaikore--tena, ha puritia te kai, ka ata kainga marietia--ka ora hoki i te kai--ekore e mate.
[Image of page 52]
Ka tahi hoki tatou ka kite i te tikanga pai, ki te tikanga atawhai a te Atua,--whakaritea ana e ia--ko ratou ko nga tangata whai taonga--ko ratou i nga Puna o te moni--ahakoa i te kimi tonu ratou i te mea mo ratou ake ano, kia nui, kia kake haere,--he aha koa--me aha koa ianei i nga tikanga kua rite mai i te Atua,--ka waiho rawa ano, ko ia, hei hapai tikanga pai mo te nui o te tangata,--ko tana i kimi ai, hei rawa mona ake ano--heoti--ko te tukunga iho o te pai kei ona Hoa--ehara ianei te tikanga i a ia--na te Atua ke te tikanga i whenei ai; heoti ano--hoki, ka mutu tenei Upoko.
