UPOKO X. Ko nga tikanga o te mea e tuku nei i te One One, i te Taonga ranei...
[Image of page 60]
UPOKO X.
Ko nga tikanga o te mea e tuku nei i te One One, i te Taonga ranei,--kaore haunga o te tuku oti atu--erangi ano, o te tuku whakahoki ano ki te tangata nona nga Rawa.
Wharangi tuatahi.
He tuku ke ano, he tuku ke ano to te aha, to te aha; ko te tikanga i te utu hokohoko, he oti rawa atu tera--inahoki, kua taka tona utu kua riro rawa ki te tangata nana nga moni; ko te tuku--whakahokihoki--ko te tu tenei i te one one, i te taonga ranei e puritia nei--ko te utunga kautanga o te wahi i puritia ai, muringa iho, ka hoki ano ki te tangata nona te taonga:
Inahoki--ka karanga au ki te Waka o tera tangata kia tukua mai hei waka moku, ka utu ai te hoenga o te waka--he tuku whakahoki ano tera i te waka--ko te tu ano hoki i te tangata e haere nei ki te kimi mahi mana--ka riro mai te utu o nga mahi a ona uaua--hoki marie ana te tinana tangata; a--he tuku ano--he ingoa ko tona--tona ingoa he Reti--ko te tu i te whare o nga pakeha e tukua atu nei hei nohoanga mo etehi pakeha ke atu; a--he tuku ano, ko te tukunga mai o nga moni a tera tangata ki au takoto ai--ka hoki ano ki te tangata nona nga taonga--apiti atu--ko etehi Hua--hei whakautu mo te ngaronga mai o ana Moni ki au hokohoko ai; he
[Image of page 61]
tikanga tuku a--whakahokihoki tenei--he ahakoa; ko te ingoa i rere ke--ko te tikanga i rite tahi--he tikanga whakautuutu, whakahokihoki, ki te tangata nona nga taonga.
I mua,--na te Ture a Mohi i whakarite, kia kaua nga tangata o Iharaira e mahi--e--hokohoko kia ratou whakaratou ano, no te mea, kihai ratou i waiho hei Iwi hokohoko taonga--engari ano te mahi ahuwhenua, ko te tino mahi tera ko te oranga tera i whakaritea ai mo ratou,--nokonei, kahore hoki he wahi hei peratanga mo ratou--engari--kotahi rawa te wahi--ko te wahi puta mai o te mate, o te raru ranei--hei konei ka whakaputa i te aroha,--me aroha whakateina--me hoatu noa atu te rawa,--i penekitia ai te tikanga mo ratou, he matua kotahi--he tamariki tahi--ko nga putanga o te whanau a Hakopa--tona ingoa nui ko Iharaira--no konei te kianga iho kia ratou--me hoatu noa atu te Rawa--me aroha whakateina:
Engari, ka puta mai he Iwi ke, ki te tono moni,--haunga ano te Iwi o Iharaira--ka tika kia tonoa he moni whakautu--kotahi tahi te kupu i whakaritea iho mo ratou--e puta mai he Iwi ke ki te hokohoko, kia pai te tikanga--kia ngawari--kei apo--kia atawhai, kia kaua he kino, he aha--he aha.
Kahore hoki ianei he pokangaketanga o te tikanga tuku whakahokihoki nei--he ahakoa moni, taonga, whare ranei, whenua ranei, he rite tonu--ko nga ingoa kau i rere ke--ko te tikanga ia kotahi tonu,--ko te hokinga atu ki te tangata nona nga taonga--ko te apitiranga atu hoki i nga Hua whakautu mo te wahi i motu ke mai ai nga Rawa ki au, ki te tangata ke ranei takoto ai.
[Image of page 62]
Wharangi tuarua.
E hoa ma, katahi rawa ano te tikanga pai koia tenei, kia waiho, ko te tangata hei tuku i tona wahi whenua ake ano, i nga whare ranei, i te tini noa iho ona taonga,--a ia tangata, a ia tangata--a rite tonu; Heoti--he whenua ano, he Iwi ke, kihai whenei te tika o nga whakaro, me o nga pakeha o Ingarangi,--inahoki, he Iwi ano, he Iwi kuare, he hanga takoto noa ona whenua,--ehara i kiia ai no te tangata kotahi, huatu no te katoa,--ko nga otaota, ko nga patiti, me kai e nga Kararehe a te katoa--kaore hoki tetehi e whakatika mai ki te mea nona ake te whenua, no tera atu ranei, ko te rite kei te moana e hoehoea nei e te nuinga o te tangata, eke tonu atu ai te mano o te tangata hei hoe;--engari, ko te tu o enei Iwi--i whakatupu kararehe,--kaore hoki ona kainga tupu ake--he hanga kopikopiko noa--kaore e ngaki--kaore e aha,--inahoki--ekore ianei e tau te ngaki o te one one, kia waiho, ma te tetehi tangata ke e tiki mai nga kai, e hauhake:
A,--he whenua ano, he ritenga ke--ka oti te Waerenga te ngaki ki te kai ekore te tangata ke e hei te poka mai--engari ano--ka maea nga kai--ma te tangata ke tera e tiki mai e ngaki, riro rawa i a ia--kahore hoki, he kianga atu; ko te tu tenei o te whenua o Kenana i te nohoanga ai o Aperahama raua ko Ihaka ki reira--inahoki te korerotanga mai a te Upoko 26 o Kenehi--i te 12 o nga rarangi--to tetehi wahi hoki, kei nga mahi a nga Apotoro 7 o nga Upoko--te 5 o nga rarangi.
Heoti--ka tahi ano te tikanga he--inahoki,--ka wheneitia tonutia he tikanga, nohea hoki e tahuritia te one one--i te wehi kei tikina mai te wahi a te uaua o te tangata, riro te tango e te tangata ke--he maha ianei
[Image of page 63]
nga raru o taua tikanga nei--o te one one takoto noa; he turoro pea, rokohanga iho e te matenga--ko te mahinga kai kua oti; riro tonu atu i te tangata ke te tango--kowai koa hei ki atu--a--he matenga rawatanga ranei,--ka mate,--ko nga tamariki kihai pea i kaha ki te whenua o to ratou Matua--ka riro ano hoki tera te tango, maumau mahi noa--mate noa i te mahinga--riro ke i te tangata te one one; ko te tu tenei o nga one one takoto noa:
Me pewhea, ra te tikanga pai? Engari--me penei, me waiho marie ano mo te tangata ake ano tona one one hei taonga tuturu mau ake mona--hei hoko noa atu mana--hei aha noa, hei tuku-a-reti ranei, hei aha ano, kei ta tona ngakau e pai ake ai ia--ko te tikanga pai tenei--kia whiwhi rawa ake te tangata ki tona wahi ake ano, ahakoa nui, ahakoa iti; kia kore ai hoki he kianga mai ma tera tangata ke atu:
He tikanga ke ano mo te whenua iti--ko te whenua pea i iti--ko nga tangata i tini--kei konei ka nui te utu o te one one;--i kake ai te utu o te one one, he tokomaha no nga tangata e minamina atu ana--ko te whenua i kore, he wahi iti, ko te tu ano o te whenua kei te ritenga o te mano o te taonga--inahoki, me titiro ianei ki te Hoiho--ka ruarua nga Hoiho, ko nga kai hoko i tokomaha, ka kake haere nga utu o nga Hoiho--ka riro i te kaha o tera o tera, i te hiahia kia riro mona;--i minamina ai te tangata ki te hoko i te taonga, he ahakoa one one, mea ke atu ranei--he mohiotanga no tona ngakau--to te rironga e riro ai--tona raweketanga--he moni ano tona huanga mai ki muri iho--nokonei--ekore hoki te tangata e hoko noa i te one one i te taonga--ka pa ano kia mohiotia tona huhuatanga--ka tahuri ki te hoko; tona tu, to te one one i minaminatia ai, ko nga hua, ko nga
[Image of page 64]
kai, ko nga mea whanau mai ina mahia e te ringaringa o te tangata,--Ko te whenua i kore e tupu te kai--ekore tera one one e hiahiatia--kaore hoki ona huhuatanga--a--he whenua ano,--tona rite kei o Marikena--he momona--he nui noa atu--kahore hoki i minaminatia--na te toko iti o nga tangata--ko te whenua he nui ke noa atu--nokonei ka iti tona utu he kore ekore e minaminatia--Kei Ingarangi,he ritenga ke ano tona--na te Mano tini one one o te tangata, ko te whenua i iti--ka kake haere tona utu--na te tokomaha o te tangata hei minaminatanga atu--nakonei i taongatia ai te one one o Ingarangi;
Ko etehi e ki ana, na te kai i ora ai te tangata, na te hua o te one one, koia te utu o te one one i rite ai--he tika ano, na te kai i ora ai te tangata--otira, ekore ano e ora kau i te kai anake--engari ano--ma raua tahi ko te Kai, ko te Angi, hangia ai ki roto o te tangata ka whai manawa ora te tangata--heoti, ko te Ha e hangia nei e te tangata, ehara i te mea whaihanga e te ringaringa o te tangata e tika ai te mea he taonga--he taonga ano ia--otira, he taonga tuku noa mai na te Atua hei Wairua mo te tangata, kahore hoki ona utu--nokonei i tika ai te kupu nei--ko te taonga tuku noa mai, kahore ona kianga, kia whaiututia--heoti, kua kitea ano ki to mua korerotanga--na te iti, na te pai hoki o te taonga--ahakoa one one, ahakoa aha,--na reira, tona utu i kake ai,--ehara i kiia ai--na nga Moni anake, na te mate uaua ranei, ka ngaro ki te whenua, i nui ai tona utu--he hori, na tera ano ia tetehi wahi, otira,--na te momonatanga o te whenua--na reira i kake ai,--ahakoa whakapai noa i te whenua kia tupu ai te kai,--ka kore e tupu, kowai koa te tangata e minamina ki tena whenua; He whenua ano, tona painga ko nga tarutaru kau, hei
[Image of page 65]
whangai Kararehe--a he taonga ano ko nga toka o waho o te akau--tona painga ko nga Rimu,--tahu ai, hei Pungarehu hei hanga Hopi--hei hanga Karaihe--na reira i kiia ai anei kowhatu he taonga, kahore ona kai ma te tangata e tika ai te mea na nga kai hua mai o te one one i ora ai te tangata, na reira te utu o te one one i kake ai--kei te tikanga o te taonga, ka minaminatia te taonga--ka nui haere ona utu; ahakoa ko nga kai, hei oranga mo te tinana, ko nga Witi, ko nga Taewa ranei,--kaore hoki, ehara, i kiia ai--na reira i nui ai te reti o te whenua, na te rahi hoki o te utu ki nga kai ngaki o te one one, i kake haere ai te utu, he hori tahi--engari na te iti ano o nga kai, ko nga tangata mana e kai i tini--waihoki--ko nga kai ka tini--ko nga tangata i ruarua,--ka iti haere hoki te utu o te kai--inahoki me titiro ki nga Toka kowhatu kaore nei e ngakia ki te kai--tona taonga--he taonga ke--na nga Rimu--koia tona taongatanga--a--he mea ano he Tauranga Waka, mo te Waka hi Ika--kia tu ai te whare, kia pai ai te toanga ki uta--kia pai ai hoki te horahora i nga kupenga kia maroke--rokohanga iho, he Akau roa--heoti nei ano te wahi hei ekenga mo te waka ki uta--ka minaminatia e te tokomaha--ka kake haere hoki tona utu,--tuturu iho tuturu iho taua tikanga nei ki te mano o te taonga; ka iti te taonga ka nui tona utu--heoti--ka mutu tenei i konei.
