UPOKO IX. Ko nga tikanga o Nga Moni e kiia nei HE TAKIHA.
[Image of page 53]
UPOKO IX.
Ko nga tikanga o Nga Moni e kiia nei
HE TAKIHA.
Akuanei pea rapua ai te tikanga o tenei kupu o te Takiha--koiano--otira, me rapu, me ata korero hoki tetehi wahi; I whenei te korerotanga mai a tetehi wahi o te Kawenata Tawhito--Na,--i mua--i te rironga he reheretanga ai o nga Hurai--no to ratou oranga--ka hoki ki te kainga--ka timata ki te hanga i to ratou Pa, no reira, tu wehi tonu ratou i Nga Taua hei patu mo ratou,--ko tahi ringa ki te mahi--kotahi ki te hapai i te Pu--te oti koa hoki te Pa te hanga;--ko taua tu ano kei nga whenua o te Ita--o Erepia o hea noa atu--ka haere te tangata ki waenga mara, haere ake ano, me te Pu ki te ringa--nokonei, ka kitea, kaore hoki he painga o tenei tikanga--engari ano hei tangata ke ano mo te riri, hei tangata ke ano mo te mahi, ka tika--a--ahakoa i peneitia, kihai hoki nga kai i toe te takahi, te muru, e to Taua--nokonei, ka iti noa iho a ratou mahinga--ko te tu ano hoki tenei o nga whenua kuare, whakatupu kararehe nei te tangata--ko te tu ano o konei, o Nui Tireni i mua--i te mea e tu wehi ana--i te Hoa Riri--te kitea hoki he tangata ki waho o te Pa--rere ai te Tane, te Wahine, te Tamariki, ki roto o te Pa, o te kowhatu noho ai--a, nakonei hoki i aha ai--i ora ai te patu, kaore koki--ko nga mahinga kai--pareho ake i te Taua, i te
[Image of page 54]
Hoa Riri--manawa hoki te mahi kuare, te mahi whakarawakore i te tangata--ekore hoki e tau te mahi i te wehi o te Taua o te hoa riri:
Heoti--me pewhea ra ka ora ai te tangata?--huatu, me waiho i raro o nga tikanga o te Kawanatanga;--Heaha koa ianei nga tikanga?--he whakaora, he tiaki, i te tangata, Kei pau nga kai, nga taonga ranei, te whenako e te Iwi ke--koiano, nokonei i whakaritea ai nga Manuao, me nga Hoia, hei titiro, hei whakawehi, mo Nga Taua--kei huaki noa mai, ki te riri, ki te patu,--na konei, na te Kawanatanga i whakarite, ko nga Katipa, ko Nga Kai Whakawa, ko Nga whareherehere,--mo te hunga tutu, mo te hunga whenako;--i whakaritea katoatia ai anei mea,--hei pai,--hei oranga mo te whenua--mo te Iwi katoa:
Koiano,--ma wai ra ka ora ai nga Hoia, me nga pakeha o runga o nga Manuao i te kai, i te kakahu, i te Moni?--huatu,--ko te Iwi hei whakaemiemi moni ma ratou--inahoki--na nga Hoia i ora ai ratou te tiki mai, te patu e te Taua,--i kaha ai ki te mahi, i noho marie ai--nokonei te tikanga o te kupu nei o te Takiha--ko Nga Takiha koia ia, ko nga moni e kohikohia tonutia nei e nga tangata o te Iwi--kia ora ai o ratou Kai Tiaki te noho;--I penei hoki--ko te Kuini te putake o nga mea katoa--akuanei, ko ia, ko ratou tahi, ko tana Runanga Rangatira, hei kai whakarite mo te Kawanatanga, mo nga Hoia, mo nga aha, mo nga aha; ko nga Takiha, ara, ko nga moni,--hoatu ai e te Iwi ki a ia--ko ia hei whakarite atu mo nga Hoia, a ahakoa ianei Kawanatanga whakaro iti--he ahakoa--engaringari kia whai Kawanatanga--ka ora te Iwi--ka whai Hoia, ka whai Katipa, hei tiaki,--ka watea te tangata ki te mahi kai--kia ora
[Image of page 55]
ai; tena--ka riro tetehi wahi ki te pakanga--ko tetehi wahi anake ki te mahi kai--me pewhea koa ianei ka ora ai?--koia hoki tenei, ko te tikanga o te kupu nei o te Takiha--he utu Kai, he utu Kakahu, mo ratou mo te kai tiaki o te Iwi, kia pai ai te noho, kei tikina mai--oho whakarere--mate kau te patu e te Taua.
Wharangi 2.
Kua rongo tatou inaianei ki te tikanga o te kupu nei o te Takiha, he utu atu mo nga kai tiaki o nga tangata--ko te taonga e utua atu nei, koia ia, ko te oranga, i ora ai nga Kaitiaki i whakaritea ai e te kawanatanga o te Kuini--engari, kotahi te wahi i poka ke ai te utunga atu o nga moni o te tikanga Takiha--koia tenei; ko te utu o te mano o te taonga, he hanga takoto noa--ma te ngakau o te tangata ka hiahia atu ki etehi taonga maua,--ka riro ai ana moni hei utu,--nana, ka kore--ka kore--tena ko te tikanga o te Takiha--ekore hoki e hei kia kaiponu noa te tangata--ahakoa mea ko ia ano hei kai tiaki i ona taonga, kahore ona pai ki te Katipa--ki nga Kaiwhakawa, me pewhea,--kei waenganui nei hoki ia o te tokomaha e noho ana--kei te taha o te Ture te o Kawanatanga e piri ana, ko nga pakau o te manu o te Kawanatauga kei runga tonu i a ia e hipoki ana--ka anga te tangata ka kaiponu i ana moni, ka he--ekore hoki e tika kia pupuri noa i nga moni; ka kaiponu tonu, ka tonoa, kia haere he whenua ke noho ai,--kia tau ke noa atu he nohoanga mona--tena ko tenei--kei waenga nui o te tokomaha e noho ana--me utu tahi ano i te Takiha--kia ora ai he kai tiaki i nga taonga: ko te ritenga o te utu e utua ai--ma te Kawanatanga e karanga, ara,--ma nga Kingi--ma nga Kuini--ma nga Kaumatua o te Iwi,--ekore hoki te
[Image of page 56]
tangata e hei te mea--ko ia ano hei karanga i te nui, i te iti ranei, o nga Takiha hei utunga atu mana--na te Kawanatanga i ora ai te tangata--waihoki, he mea tika ano, kia waiho mana ma te Kawanatanga te tononga o nga utu--ekore hoki e hei kia turi--kia kaiponu--ka he te tangata ina kaiponu, engari ano, ko te tikanga pai, kia hoatu, a, me hoatu marie--ko te tikanga pai tenei:
He he ano to tenei to te titaritari i nga moni kua pau nei te kohikohi--te whakaemiemi, hei tikanga whakautu atu i nga Ritenga pai o te Kawanatanga; inahoki, he taonga tapu era--ehara i te moni na te tangata kotahi--huatu na te tokomaha,--engari hoki, kia ata pai marie--kia whaitohu, kia ngarahu te tukutukunga o era Moni;--he tangata ano, he whakaro he ona--na te kuaretanga i he ai nga whakaro,--te ata whakaro marie--na nga tikanga pai o te Ture o te Kawana i noho Marama ai te tangata, i noho ora ai--ko ratou, ko te Iwi kawanatanga kore, ture kore, penei me te maori i mua--he noho raru noa iho to ratou; ko te kai, ko te taonga, to te tini o te mea e Utua atu nei ki nga moni--he hanga noa iho era,--tena, ko te ture pai o roto o te Kawanatanga, ko te tino taonga tera;--mehemea ianei, ka waiho he tangata, ko ia ake ano hei Matua, hei kai tiaki mona--ekore hoki taua tikanga e puta i te he, i te kino noa iho.
Wharangi Tuatoru.
I mua, i nga wa o te Pakanga o te Riri, i nga wa i puta ai te whawhai o nga Iwi Pakeha, kia ratou whakapakeha ano, i riro te nuinga o nga Takiha o nga tangata o Ingarangi hei utu atu i o ratou Hoia i o ratou Kaipuke, kei tikina mai--kei whakangaromia e nga Iwi kawe riri; no te roanga koa hoki o te pakanga, ka roa, ka whakaro ki
[Image of page 57]
nga Takiha ka kore e roaka, ka mate hoki nga Hoia me nga Pakeha o runga o nga Manuao i te kai kore--ka puta te whakaro o te Kawanatauga, kia inoia he moni i nga pakeha whai Rawa o to ratou whenua--mo a te mutunga o te Riri--mo te houhanga o te Rongo, hei reira, ka whakahokihoki ano i nga moni ki te tangata uaua--heoti, rongo tonu nga pakeha ki te tono a to ratou nuinga--hoatu tonu i nga moni;--ka whakaro hoki ratou--ehara i kiia ai, mo te mano o te tikanga i riro ai nga Moni, huatu,--mo nga tikanga e ora ai ratou, me o ratou whenua, kei tikina mai e nga Iwi kawe Riri--No roto no aua tikanga, koia te tikanga o tetehi wahi o nga Takiha e hokikohia tonutia nei,--he Whakautu atu i nga moni o nga tangata i tukua mai hei oranga mo te nuinga o te Iwi, i roto i nga wa o te Riri, o te Pakanga: ko te tikanga kei te tau,--he tau ano ka utu--he tau ano ka utu--a--kiano nei ano i tino ea nga moni o mua:
Ahakoa whakamoemiti noa te tangata ki nga mano pauna e tini o nga moni i riro hei hoko kai--kakahu--paura, mata, kia ora ai te Hoia te Riri--hei utu kaipuke hoki; me aha koa ianei, i nga mahi a te Pakanga--Ehara koa hoki i te mea he kore--kiano te Maori i kite i te Riri--kua kite noa ake te tangata maori i te riri--ekore ianei nga raruraru o Roto o tenei hanga o te Pakanga e taea te whakahoki te whakakore, he mea kua oti noa ake; me te tangata hoki kua mate--ekore tera tangata e hoki mai ano ki te ora--na te mate hoki tana mahi:
He ahakoa,--he pai ano to nga Takiha e kohikohia nei--kapa ianei i riro he whenua ke, ka he hoki; katahi ka tika kia puta te whakamoemiti a te tangata--tena ko tenei,--ko tetehi hunga hei kohikohi, riro ai ano hei whakautu atu ki nga Hoa--ki te hunga nana nga
[Image of page 58]
moni i ora ai te Hoia ki te Riri--i ora tahi ai o ratou taonga te takahi--te kaipakanga,--ko tenei--kahore he whakamoemitinga, kahore he aha--he pai anake.
Kia mohio mai ai nga tangata kiano nei i mohio ki anei tikanga--akuanei,--me wehewehe--kia kitea ai te ahua o tenei hanga o te Takiha,--ina kohikohia--hei taonga mo te Kawanatanga o Ingarangi;
Me whakarite ki te ritenga Tepara;
Me whakarere nga pauna e Mano;
Me tuku ki te pauna kotahi, kia ata kitea ai, tona wehewehenga i roto i te Tau kotahi--
Kotahi te Pauna, £1.
. . . . . . . . . £ s. d.
Ka wehea, mo Nga Hoia, mo nga Kaipuke Manuao....................0.7.2
Ka wehea, mo te Kuini, mo etehi Kaiwhakawa nunui, mo etehi Kaiwhakawa o raro iho, Mo nga Tupapaku i kainga e te Pu i roto o nga Riri--mo etehi Pakeha noho noa iho...................0.0.10
Ka wehea, ko nga moni Whakaatu atu i nga moni tuku noa mai mo nga Riri o mua...............0.12.0
Huihuia............................. £1 0 0
Ko tenei he Pauna kotahi--he pauna whakaritenga kautanga--ko te kohikohinga o nga Takiha--he mano tini i roto o te tau kotahi--kahore hoki he tau mahue;
[Image of page 59]
heoti ano hoki--ka tahi pea nga tangata Maori ka rongo ki anei tikanga--ki nga tikanga i ora tonu,--i kaha tonu ai te Kawanatanga, me nga Ture o tera whenua o Ingarangi, o te Iwi, kua waiho nei hei Iwi tahi ko nga maori o tenei motu o Nui Tireni; he mea pai hoki kia mohio nga Maori, kei noho kuare tonu.
